Ջուրն առկա է երկրագնդի բոլոր թաղանթներում։ Այն կենդանի նյութի կարևորագույն բաղադրիչն է, առանց որի կյանքն անհնար է։ Ջուրը երկրագնդի վրա գոյացնում է նաև առանձին թաղանթ‘ ջրոլորտ, որն աշխարհագրական թաղանթի անհրաժեշտ բաղադրիչն է։ Ջուրը միաժամանակ կարևորագույն բնական ռեսուրս է:
. Ջրային ռեսուրսների բաշխվածությունը երկրի վրա
Երկրի ընդհանուր մակերեսից 510 միլիոն կմ2 զբաղեցնում է ցամաքը, ինչը կազմում է 29,2%: Մոլորակի մնացած մասը՝ ծովերն ու օվկիանոսներն են: Օվկիանոսների ջրամատակարարումը հասնում է 1370 միլիոն կմ 3-ի: Գետերի և լճերի մաքուր ջուրը զբաղեցնում է մոտ 230 հազար կմ 3, սառցադաշտերը ՝ 24 միլիոն կմ 3: Սառցադաշտերի հալումը կարող է բարձրացնել օվկիանոսների մակարդակը 0,64 մ-ով որը սակայն կբերի հողերի մոտ 1% խորտակման: Թեև հսկայական է երկրագնդի ջրային զանգվածը, սակայն դրա մեծ մասը աղի է և պիտանելի չէ մարդու կողմից օգտագործման համար: Քաղցրահամ ջրի պաշարները կազմում են ողջ ջրային զանգվածի 2.5%-ը, ընդ որում դրա միայն մի մասն է պիտանի խմելու համար:
Ստորգետնյա ջրերը (մինչև 5 կմ հաստությամբ) 60 միլիոն կմ 3 են, որից 4 միլիոն խարանարդ.կմ գտնվում է ջրի ակտիվ փոխանակման գոտում: Ջուրը անընդհատ շարժման մեջ է `դրա քանակն ու որակը փոփոխվում են ժամանակի և տարածության մեջ:
. Ջրային ռեսուրսների հիմնախնդիրները ըստ տարածաշրջանների
Երկրագնդի ցամաքում ջրային պաշարները չափազանց անհավասար են բաշխված: Զարգացող երկրներում 1 մլրդ մարդ զրկված է մաքուր ջուր օգտագործելու հնարավորությունից իսկ աշխարհի բնակչության 20%-ը զգում է նրա անբավարարությունը: Ներկայումս Պարսից ծոցի արաբական երկրներում 1 լիտր հում նավթի փոխանակումը մեկ լիտր ջրի հետ համարվում է շահավետ գործարք: Ջրի անբավարարությամբ են տառապում Հյուսիսային Աֆրիկայի, Մերձավոր արևելքի,Ասիայի երկրները: Ջուրը վճռորոշ սահմանափակող գործոն է դարձել Հարավային Աֆրիկայի զարգացման համար: Հսկայական քանակի ջուր է օգտագործում Եվրոպան:
Աֆրիկայում եւ Մերձավոր արեւելքում ջրի հարցն արդեն սրված է և պատճառ է հանդիսանում ոչ միայն հետամնացության եւ աղքատության, այլև քաղաքական անկայունության, էթնիկական և միջպետական կոնֆլիկտների: Եգիպտոսը, Սուդանը եւ Եթովպիան մշտապես թշնամանքի մեջ են Նեղոսի ջրերի համար: Այդպիսի խնդիր կա պաղեստինցիների եւ հրեաների միջև Հորդանանի ջրերի, Թուրքիայի եւ Իրաքի միջեւ՝ Տիգրիս գետի ջրերի, Թուրքիայի եւ Սիրիայի միջեւ՝ Եփրատի ջրերի, Հնդկաստանի եւ Բանգլադեշի միջեւ՝ Գանգես գետի հոսքի համար:
. Ջրային ռեսուրսները Հայաստանում
29.800 քառ.կմ մակերես ունեցող Հայաստանի տարածքում ձևավորվող ջրային պաշարների
միջին բազմամյա հոսքը կազմում է 6.2 մլրդ մետր խորանարդ:
ՀՀ-ը հարուստ չէ մակերևութային հոսքով: Մակերևութային ջրային
պաշարները կազմավորվում են երկրի տարածքով անցնող գետերով և տարածքում եղած լճերով:
Հանրապետության տարածքում
համեմատաբար խոշոր գետերն են. Արաքս գետի ավազանում Ախուրյանը Կարկաչուն վտակով,
ՄեծամորըՔասախ վտակով,Հրազդանը Մարմարիկով, Արփան Եղեգիսով,Որոտանը Սիսիանով և
Գորիսով, Ազատը, Վեդին, Մեղրին և Ողջին, Կուրի ավազանումԴեբեդը Փամբակ և Ձորագետ
վտակներով, Աղստևը` Գետիկով, Տավուշը և Հախումը, որոնք ունեն 100 կմ և ավելի երկարություն
կամ 1000 կմ քառ. և ավելի մեծ ջրհավաք ավազան:
Հայաստանի տարածքում եղած լճերը հիմնականում բարձր
լեռնային են և փոքր, բացառությամբ Սևանա լճից, որի մակերեսը կազմում է 1326 քառ.կմ և գտնվում է ծովի մակերևույթից 1897 մ բարձրության վրա: Մյուսներից կարելի է նշել Արփի, Քուր, Ակնա, Այղր և Սև լջերը, որոնցում կուտակված մակերևութային հոսքի ջրերը մասնակցում են աղբյուրների և գետերի սնուցմանը:
Երկրի հիդրոլոգիական ցիկլի ամենավերջին հաշվարկների համաձայն, ամեն տարի տեղումների
տեսքով լրացուցիչ գոյանում է ավելի քան 17.6 մլրդ. խորանարդ մետր ջուր, իսկ մոտ 11.5 մլրդ. խոր.մետր ջրի քանակություն ենթարկվում է գոլորշիացման: Երկրի ջրային բալանսը լրացվում է 2
անդրսահմանային ջրային աղբյուրների հաշվին, 0.94 մլրդ. խոր. մետր ջրի գետային հոսքը
կատարվում է Հայաստանի Արաքս գետից, իսկ ջրի 1.19 մլրդ. խոր. մետր դեպի արարատյան
արտեզյան ավազան է հոսում Թուրքիայի ստորգետնյա ջրերով:
ՀՀ-ը հարուստ չէ ջրային ռեսուրսներով, իսկ նրա
աշխարհագրական դիրքի պատճառով համարյա բացառվում է հարևան պետություններից ջուր
տեղափոխելու հնարավորությունը:
. ՓՀԷԿ-եր՝ էկոլոգիական աղետներ Հայաստանի գետային ցանցի համար
ՀՀ-ում կառուցված և շահագործվող ՓՀԷԿ-երը ոչ թե էլեկտրաէներգիա ստանալու էկոլոգիապես անվտանգ տարբերակ են, այլ իսկական էկոլոգիական աղետ Հայաստանի գետային էկոհամակարգերի համար։ Վստահաբար այս պնդումը վերաբերում է գետերի վրա շահագործվող ՓՀԷԿ-երի գերակշիռ մեծամասնությանը։
Օրինակ՝ Դեբեդի վտակ Մարց գետի վրա կառուցված է եկու ՓՀԷԿ՝ «Մարցիգետ-2» և «Մարցիգետ-1», որոնց շահագործման արդյունքում գետը մոտ 11 կմ երկարությամբ հատվածում հոսում է ոչ թե իր բնական հունով, այլ խողովակների միջով։ Սակավաջուր շրջանում, իսկ դա կազմում է տարվա մեջ գրեթե 8 ամիս, Մարց գետն ըստ էության վերանում է՝ իր ողջ կենսաբազմազանության հետ միասին։ Հետևաբար անհրաժեշտ է իրականացնել լուրջ փոփոխություններ այս ոլորտը կարագավորող օրենսդրական ակտերի մեջ՝ հատկապես գետերի էկոլոգիական հոսքի քանակը հաշվելու եղանակի առումով։
. Ընտրել հայաստանյան գետերից մեկը, նկարագրել էկոլոգիական վիճակը, տնտեսական նշանակությունը:
Հրազդան գետը, թափվում է Արաքս, Երկարությունը,կմ 141, Ջրահավաք մակերեսը քառ.կմ 2310, Ընդհանուր անկումը, մ 1090 :
Հրազդան գետը Արաքս գետի խոշոր վտակներից է: Ունի 141 կմ երկարություն։։ Ավազանի մակերեսը 2650 կմ2 է (առանց Սևանա լճի)։ Սկիզբ է առնում Սևանա լճից, հոսում հարավարևմտյան ընդհանուր ուղղությամբ, անցնում Գեղարքունիքի, Կոտայքի մարզերով, Երևան քաղաքով, Արարատի մարզով ու թափվում Արաքսը։ Ջրի տարեկան միջին ծախսը 22,6 մ³/վրկ է, առավելագույնը՝ 138 մ³/վրկ, նվազագույնը՝ 9 մ³/վրկ, տարեկան հոսքը 712 միլիոն մ³։
Հրազդան գետի ջրերն օգտագործվում են էներգետիկ, ոռոգման և ռեկրեացիոն նպատակներով: Գետը ենթարկվում է հզոր մարդածին ազդեցության: Գյուղատնտեսական,
արդյունաբերական և կենցաղային հոսքաջրերի ազդեցության արդյունքում գետի ջրերն
աղտոտվում են, իսկ հիդրոբիոնտները ենթարկվում են լուրջ փոփոխությունների:
Հրազդան գետի միջոցով ոռոգում են Արարատյան դաշտը։ Հրազդան գետի վրա կառուցված 6 էլեկտրակայանները ՝Սևանի, Հրազդանի, Արգել, Արզնիի, Քանաքեռի, Երևանի ՀԷԿ-երը որոնք ձևավորում են հանրապետության ամենամեծ՝ Սևան-Հրազդան կասկադը։ Խորհրդային իշխանության տարիներին լճի մակարդակը զգալիորեն իջել է, ինչի հետևանքով տարածաշրջանում առաջացել է էկոլոգիական խնդիր։
Ջրի համաշխարհային հիմնախնդիրները
Այսօր ջուրը մարդկության գլոբալ խնդիր է: Ժամանակակից աշխարհում մոտ կես միլիոն մարդ զգում է դրա սուր պակասություն, իսկ մինչև 2025 թվականը փորձագետները կանխատեսում են աիդ թվի աճ մոտ 5 անգամ: Ինչպես մյուս դեպքերում, մարդկության ջրային խնդրի սրման հիմնական պատճառը քաղաքաշինությունն է: Մարդկությունը իր կարիքները հոգալու համար խախտում և աղտոտում է էկոհամակարգը, ինչը հանգեցնում է իրավիճակի վատթարացման: Այսօր , յուրաքանչյուր մարդ անմտորեն ծախսում է ջուրը շատ ավելի մեծ ծավալներով, քան իրեն պետք է:
ՆԿԱՐ 1. Մաքուր ջրի պաշարների բաշխման քարտեզ:
Եթե յուրաքնաչյուր մարդ ատամները լվանալու ընթացքում անջատի ծորակի ջուրը, ապա 1 առավոտվա ընթացքում նա կխնայի առնվազն 20լիտր մաքուր ջուր:
Պետք է պաշտպանել ջուրը ախտոտումից: Այդ նպատակով կառավարությունները պետք է մշակեն համատեղ ծրագրեր `կանխելու ջրամբարներում թափոնների արտանետումից և բոլոր արդյունաբերական կայաններում տեղադրեն մաքրման օբյեկտներ և կայաններ:
Աշխարհի ամենաաղտոտ գետերը
Գանգես գետ — Հնդկաստանի սուրբ կեղտոտ գետ, Աշխարհի ամենաաղտետված գետերից մեկը
Դեղին գետ Խուանխե- ևս համարվում է շատ կեղտոտ գետերից մեկը
Միսիսիպիի ջրերը- Ամերիկայում ամենակեղտոտ և անկենդան գետը
Քինգ գետը- Ավստրալիայի ամենաաղտոտ գետն է
Վոլգա գետը -համարվում է կեղտոտ
Վովա Չոբանյանի բլոգ 