Չարենցը կրքոտ սիրով սիրել է բանաստեղծուհի Արմենուհի Տիգրանյանինՙ կոմպոզիտոր Արմեն Տիգրանյանի քրոջը, որը եղել է Հայաստանի գլխավոր դատախազ Վարդգես Ահարանոյանի (գրող Ավետիս Ահարանյանի որդին է) կինը: Արմենուհի Տիգրանյանի գրական ծածկանունը Մենուհի (1888-1962) էր: Դաշնակցական դատախազը Չարենցին չսիրելու երկու հիմնավոր պատճառ ուներՙ Չարենցը բոլշեւիկ էր եւ իր կնոջ սիրեցյալը: Վարդգես Ահարոնյանը չկարողացավ ներել կնոջ դավաճանությունը, մերժեց ընդունել նրան և շատ չանցած` ամուսնացավ մեկ ուրիշի հետ: Այսքանից հետո Վարդգես Ահարոնյանը 1964-ին Հայաստանին է հանձնել իր կնոջ ու Չարենցի ամբողջ նամակագրույթյունը:
Երկիրն է նիրհում-կարծում եմ այս բանաստեղծության մեջ նա խոսում է իր կարոտի մասին ՝դեպի իր հայրենիքը և իր սիրած էակը.
Երկիրն է նիրհում
Երկիրն է նիրհում վեհ ու անխռով, Յաւերժութեան մէջ ծովն է երազում, Հոգիս արբած է նորից քու բոյրով, Նորից քո անմահ երգն եմ ես լսում։
Երազող երկրի վեհապանծ գրկում Յաւերժութիւնն է անվերջ տրոփում, Իմ կարօտ սրտի խորունկ ծալքերում Սիրոյ-հմայքի շուշաններ փթթում։
Մենք Ղարիբ Անցորդ…կարծում եմ այս բանաստեղծության մեջ նա մեզ համեմատում է ղարիբ անցորդի հետ, ով չունի ապաստան, կայան. ով պիտի այնքան քայլի մինչև կհասնի մի օտար աշխարհի: Տպավորություն է, որ նա այս բանաստեղծությունը գրել է այն ժամանակ երբ մեկնեց արտասահման՝միանալու ամուսնուն, և քանի որ նա սկզբում մեկնեց Բեռլին , հետո Փարիզ, ինձ մոտ տպավորություն է , որ հենց այդ ժամանակ նա ունեցել է ՂԱՐԻԲԻ զգացողություն, ինչի հետևանքով գրվել է այս բանաստեղծությունը:
Մենք Ղարիբ Անցորդ…
Մենք ղարիբ անցորդ՝կեանքի ճամբէքով Բեռնաւոր, յոգնած եկանք որ «անցնենք», Վաղուց մոռացուած հանգստի վայրից Ընդմիշտ աքսորուած՝ եկանք որ «անցնենք»։
Ու պիտի քայլենք քանի ճամբորդ ենք, Ապաստան, կայան չկայ մեզ համար, Մի օր վաստանած մե՛նք էլ կը հասնենք Տխուր, վշտահար մի օտար աշխարհ…
Նորից մի Կարօտ…Այստեղ Արմենուհի Տիգրանյանը խոսում է կարոտի , թախծի մասին, որ պարուրում են նրա հոգին,
Նորից մի Կարօտ…
Նորից մի կարօտ, սիրոյ մի թախիծ, Ղանօթ մեղեդին երազ անցեալի Պարուրեց հոգիս…
Նորից մի համբոյր վաղանցուկ գարնան Վարդի բուրմուքով Օրօրեց հոգիս…
Տարէք հողմեր…այս բանաստեղծության մեջ ես նորից կարոտ եմ տեսնում, կարոտ դեպի հայրենի դաշտերը, սարի լանջերն ու անտառները:
Տարէք հողմեր…
Տարէք հողմեր, անսանձ հողմեր, Սիրտս էլ անտուն, անկայուն, Սիրտս էլ անհէր, սիրտս էլ անմէր, Ձեր վայրերը անանուն։
Ես էլ կ՛ուզեմ համբոյր քաղել Լերկ ժայռերի լանջերից, Ես էլ կ՛ուզեմ արցունք քամել Հեռո՜ւ, հեռո՜ւ ափերից։
Սարերն ընկնեմ, անտառ ու ձոր, Երգեր հիւսեմ, երգեմ ու լամ, Դաշտերն ընկնեմ ոլոր-մոլոր, Ծառ ու ծաղիկ փետտեմ ու լամ։
Տարէք հողմեր, անսանձ հողմեր, Սիրտս էլ անտուն, անկայուն, Սիրտս էլ անհէր, սիրտս էլ անմէր, Ձեր վայրերը անանուն։
Ո՞վ ես դու…բանաստեղծության մեջ ես սիրահարվածության նոտա եմ տեսնում…նա ինքն իրեն հարց է տալիս, թե ով ես դու, որ կգաս և իրեն նանիկ կասես և նա այլևս էլ չի մտածի, չի կարոտի և չի արտասվի;
Ո՞վ ես դու…
Ո՞վ ես դու, որ ունես գուրգուրանք, Ո՞վ ես դու, որ գիտես օրօրել։ Թէ դու կաս, դու միայն սփոփանք, Սէր-յոյզեր ինձ կարող ես բերել։
Դու կ՛գաս, դու կ՛ասես ինձ նանիկ, որ անուշ ու մեղմուշ մրափեմ, Մոռացուեմ երազով երջանիկ, Չխոկամ, չյիշեմ, չարտասուեմ։
Հոգի, Հոգի Լինէի— սիրահարված բանաստեղծուհին այստեղ ուզում է անէանալ, դառնալ հոգի և անվախճան սիրով պարուրել ամենքին:
Եւ անվախճան մի սիրով Փայփայէի մեղմագին, Անմահների օրօրօվ Օրօրէի ամէնքին։
Տերյանն իր «Կատվի դրախտ» բանաստեղծաշարը նվիրել է Արմենուհի Տիգրանյանին: Տերյանի և Տիգրանյանի սիրերգերը քնարական նամակների տպավորություն են թողնում. մեկը մյուսի արձագանքն է, մեկը մյուսի «պատասխանը»։
Մեղքի մթին քարայրից, Ուր հսկում ես դու անքուն… Սա Տերյանի քնարական կանչն է։ Ահա և Տիգրանյանի բանաստեղծական պատասխանը. Ո՞վ ես ասա, որ կանչում ես Ինձ քո գիրկը սև մեղքի Ունի՞ հոգիդ նրբությունը Ցողի, բույրի աղոթքի
***
Ո՞վ կարող է չսիրել Ձեզ,
Չստրկանալ Ձեր կամքին,
Ո՞վ կարող է հլու և հեզ
Չաղոթել Ձեզ, օ, տիկին:
Դուք այնպիսի խոսքեր գիտեք
Եվ այնպիսի նուրբ նազեր-
Դահճին անգամ Դուք կդյութեք,
Կստրկացնեք և կայսեր:
Դուք այնպես մեղմ գիտեք շոյել
Հիվանդ ու խենթ իմ հոգին.
Ո՞վ կարող է Ձեզ չգովել,
Ու չերգել Ձեզ, օ, տիկին…
Տերյանը այս բանաստեղծության մեջ մեծարում է Արմենուհուն, աստվածացնում նրան , ասում, որ նա կարող է դյութել նույնիսկ դահիճին և որ նա այնպես մեղմորեն կարողանում է դյութել իր հիվանդ հոգին, որ անհնար է չերգել նրան:
Չարենցը ծնվել է 1897 թվականին, Կարսում։ «Արևելյան փոշոտ ու դեղին մի քաղաք, անկյանք փողոցներ, բերդ, Վարդանի կամուրջ, Առաքելոց եկեղեցի և հինգ հարկանի պաշտոնական մի շենք»,- այսպես է գրողը ներկայացնում իր ծննդավայրը։ Այս տխուր միջավայրը, սակայն, նրան տվել է ինչ-որ բան, ազդել մանուկ հոգու վրա։ Բանաստեղծն ինքն էլ այս մթնոլորտի հետ է կապում իր խառնվածքի ձևավորումը։ Նրա ծնողները՝ գորգավաճառ Աբգար Սողոմոնյանը և Թեկղի /Թելլի/ Միրզայանը, Կարս էին գաղթել Պարսկաստանի Մակու քաղաքից։ Սողոմոնյանների ընտանիքում մեծանում էին չորս տղա և երեք աղջիկ։ Կարսի տունը այժմ կիսավեր վիճակում է: Ապագա բանաստեղծը հետևողական կրթություն չի ստացել։ 1908—1912 թվականներին սովորել է Կարսի ռեալական ուսումնարանում և հեռացվել՝ ուսման վարձը վճարել չկարողանալու պատճառով։ 1915 թվականին նա զինվորագրվում է հայ կամավորական գնդերից մեկում և հասնում մինչև Վան:
Տեսածի, ապրածի ու զգացածի յուրահատուկ արտահայտությունը հետագայում դարձավ բանաստեղծի «Դանթեական առասպել» պոեմը, որը 1914-1918 թվականների համաշխարհային պատերազմի առաջին և ամենացնցող արձագանքն է հայ գրականության մեջ: Այս պոեմը առաջին գրավոր հիշատակություններից է Հայոց եղեռնի մասին[8]:
Գիտելիքների պակասը նա լրացրել է կյանքի համալսարաններում և ընթերցանությամբ։ Հայրենիքին պիտանի լինելու մղումով 1919 թվականի աշնանը նա ուսուցչություն է անում Կարսի մարզիԲաշքյադիկլար գյուղի դպրոցում։
1932 թվականին լրանում է Չարենցի գրական գործունեության 20 տարին։ Գրողների միությունը որոշում է նշել այդ հոբելյանը, ինչն այդպես էլ չի նշվում։ 1935 թվականից սկսած՝ Չարենցի դեմ ուղղված հալածանքներն ավելի են խորանում։ Նրան հեռացնում են հրատարակչությունից և գրողների միությունից։ 1936 թվականի սեպտեմբերի 24-ից Չարենցը ենթարկվում է տնային կալանքի, նույնը վերջնականապես պարտադրվում է նոյեմբերի 9-ին։ Հայտնի է նաև, որ այդ օրերին գրազի համար մի գիշերում Չարենցը գրել և հաջորդ օրը պատռել է վեց տասնյակից ավելի քառյակ։ 1936 թվականից ավելի ուժգնացած հալածանքների օրերին Չարենցը մեկուսացած կյանք է վարում։ Նա սպասումների մեջ էր։
1936 թվականի հունիսի 20-ին Անդրերկրկոմի ղեկավարության հետ Խանջյանը սկսում է բանակցություններ վարել, որպեսզի Չարենցին թույլատրեն մեկնել արտասահման՝ բուժման նպատակով։ Սակայն Խանջյանի դավադիր սպանությունը ձախողում է Չարենցի մեկնումը։ 1937 թվականի նոյեմբերի 27-ի առավոտյան՝ ժամը 7։00-ին, Կենտրոնական բանտի հիվանդանոցում, օրեր շարունակ տևած անգիտակից վիճակից հետո, բոլորից լքված ու անօգնական՝ իր մահկանացուն է կնքում Եղիշե Չարենցը՝ ժամանակի մեծագույն բանաստեղծը։ Մարտի 13-ին լրացել էր նրա 40 տարին։ Տարիներ շարունակ տևած այս դաժան ողբերգության գլխավոր դեմքը արյունաքամ և ուժասպառ հեռացավ աշխարհից։ Նույն օրը՝ նոյեմբերի 28-ին, կատարեցին դիահերձում։ Արձանագրության մեջ ասված է. «Քննության է դրված տղամարդու դիակ, միջինից ցածր հասակով, խիստ նիհարած։ Ձախ նախաբազկի արտաքին մակերեսին եղել է դաջված. «1927 թվականի հունվար, Ա.Չ»։ Անջինջ գրերով բանաստեղծը մարմնի վրա արձանագրել է իր մեծ սիրո՝ Արփենիկ Չարենցի մահվան թվականը։
Չարենցը տառապել է խորացած մորֆինիզմով, որից և հյուծվել է օրգանիզմը, իսկ վերջին օրերին մորֆիի բացակայությունը հասցրել է աղեստամոքսային ուղու քայքայման։ Գլուխ են բարձրացրել նաև նախկին հիվանդությունները՝ շարունակական պլևրիտը, լյարդի էխինակոկը, երիկամի բորբոքումը։ Այդ ամենը հասցրել է թոքերի կատառային բորբոքման, որից էլ վրա է հասել մահը։ Նրա վիճակը ծանրացել էր նոյեմբերի 17-ից, այդ պատճառով տեղափոխվել էր բանտի հիվանդանոց, ուր և վախճանվել է նոյեմբերի 27-ին։ Մարգարեանալով մի քանի ամիս առաջ՝ 1936 թվականի դեկտեմբերի 15-ին, նա գրել էր։
Իմ մահվան օրը կիջնի լռություն, Ծանր կնստի քաղաքի վրա, Ինչպես ամպ մթին կամ հին տրտմություն, Կամ լուր աղետի՝ թերթերում գրած։
Անձնական կյանք
Արտաքուստ բարեկիրթ, անգամ սառը, բայց ներքուստ վարար ու կրքոտ սեր է նա տածել բանաստեղծուհի Արմենուհի Տիգրանյանի (Մենուհի, 1888—1962) հանդեպ, որը նրանից մեծ էր տասը տարով։ Ա. Տիգրանյանին ձոնած գալանտ երգերը՝ «Էմալե պրոֆիլը Ձեր» խորագրով, տպագրվել են մամուլում 1921 թվականին և երկերի ժողովածուի առաջին հատորում՝ 1922 թվականին։ Չարենցի սերն ամենևին անպատասխան չի եղել։ Այդ մասին են վկայում 1964 թվականին տպագրված բանաստեղծությունների ձեռագիր թերթիկները, որոնք նախկինում պահվել են Ա. Տիգրանյանի մոտ։ Այդ թերթիկների հակառակ երեսին ոչ Չարենցի ձեռքով գրված է երկու բանաստեղծություն։ Ամենայն հավանականությամբ դրանց հեղինակը Արմենուհի Տիգրանյանն է։
Հայտնի է Չարենցի սերը բանաստեղծուհի Լեյլիի (Փառանձեմ Սահակյան Տեր-Մկրտչյան, 1884—1951) հանդեպ, որը նրանից մեծ էր տասներեք տարով։ Նրան ևս Չարենցը նվիրեց բանաստեղծությունների առանձին մի շարք՝ «Փողոցային պչրուհուն», որը ևս տպագրվեց երկերի ժողովածուի առաջին հատորում 1922 թվականին։ Ի դեպ, այդ շարքը Չարենցը գրել է Լեյլիի ալբոմում, որը սկսվում է Արմենուհի Տիգրանյանի ձեռքով գրված «Նորը լավ է, քան թե հինը…» եռատուն բանաստեղծությամբ՝ թվագրված 1919, ապրիլի 13, Թիֆլիս։ Սա նշանակում է, որ Արմենուհին և Լեյլին մտերիմներ են եղել, որոնց ընդհանուր մտերմությունը վայելել է և Չարենցը։ Նշենք նաև, որ Արմենուհին կոմպոզիտոր Արմեն Տիգրանյանի քույրն է։
Կարինե Քոթանջյանի հետ մտերմությունը եղել է ոչ միայն անձնական, այլ նաև ստեղծագործական։ Նրան է նվիրել «Ծիածան» շարքը։ 1917 թվականի մարտին Չարենցը հեռանում է Մոսկվայից՝ կայարանում կարդալով Կարինեի համար գիշերը գրված բանաստեղծությունը՝ «Հեռացումի խոսքեր»։
Լյուսի Թառայանի նկատմամբ Չարենցը նույնպես անտարբեր չի եղել։ Նա եղել է դերասանուհի, ապրել է Բաքվում։ Չարենցը և Լյուսի Թառայանը հանդիպել են 1918 թվականին՝ շատ կարճ ժամանակ։ Չարենցն իր «Չարենցնամե» պոեմում գրել է. «Ես երբեք չեմ մոռանա, Թառայա՛ն»։ Նրա «Բրոնզե քույր իմ, բրոնզե հարս» բանաստեղծությունը նույնպես նվիրված էր Լյուսիին։ 1930-ական թվականներին՝ կնոջ մահից հետո, Չարենցը մտադրվում է ամուսնանալ։ Թեկնածուների մեջ էր նաև այն տարիների Երևանի գեղեցկատես կանանցից մեկը՝ Արաքսյա Մանուկյանը, որով հետագայում գերվել է նաև Ավետիք Իսահակյանը։ Այդ կինը 1930 թվականի սկզբին կորցրել էր ամուսնուն՝ Ստեփան Մանուկյանին, որի աճյունը հիմա հանգչում է Կոմիտասի անվան պանթեոնում՝ Հովհաննես Հովհաննիսյանի կողքին։
Ամբողջ կյանքի ընթացքում, սակայն, Չարենցը չի մոռանում իր առաջին կնոջը՝ Արփենիկ Տեր-Աստվածատրյանին, ով ծնվել էր 1888 թվականին Նախիջևանում։ Նախնական կրթությունը ստացել է Թիֆլիսի Գայանյան ուսումնարանում, ապա ուսումը շարունակել է Մոսկվայի ուսուցչական համալսարանում։ 1920 թվականին գալիս է Երևան և աշխատանքի անցնում հատուկ խնդիրներ ունեցող երեխաների ամերիկյան որբանոցում։ Այստեղ էլ կայանում է Չարենցի հետ նրանց հանդիպումը, և մեկ տարի անց նրանք ամուսնանում են:
1931 թվականի սեպտեմբերի 29-ին Չարենցը պաշտոնապես գրանցում է ամուսնությունը Իզաբելլա Կոդաբաշյանի հետ։ Իզաբելլան Չարենցին պարգևում է երկու դուստր՝ Արփենիկը և Անահիտը։ 1932 թվականին ծնվում է Արփենիկը, 1935 թվականին՝ Անահիտը: Արփենիկին ասել է Բոժիկ՝ փոքրիկ աստվածուհի, իսկ Անահիտին՝ Ադոկ՝ ասորափռյուգիական մեռնող ու հարություն առնող Ադոնիս աստծո անունով։
Տաղ անձնական
Թողած Կարսում, գետի ափին, տունս՝ շինված անտաշ քարով,
Կարսը թողած, Կարսի այգին ու հայրենի երկինքը մով Եվ Կարինե Քոթանճյանին անգամ չասած մնաս բարով Ա՜նց եմ կենում հիմա օտար քաղաքների ճանապարհով: Անց եմ կենում. շուրջս -մարդիկ, շուրջս դեմքեր հազա՜ր-հազա՜ր. Շուրջս աշխարհն է աղմկում, մարդկային կյանքն անհավասար. Եվ ո՞վ կասի՝ ինչո՞ւ ես դու, – ո՞վ կասի, թե ո՞ւր հասար, Դեմքերը, ախ, բութ են այնպես՝ կարծես շինված են տապարով:
Գորշ, տաղտկալի ու խելագար երգ է կարծես այս կյանքը մի.
Ինչ-որ մեկի սրտում բացված վերք է կարծես այս կյանքը մի, Եվ ո՞ւմ համար, էլ ո՞ւմ համար կարոտակեզ երգեմ հիմի Սիրտս՝ լցված տարիների սեղմ արճիճով ու կապարով: Բայց շուրջս թող որքան կուզե աշխարհը այս խնդա, ցնդի – Ես -հաշմանդամ ու խելագար ու հավիտյա՜ն վտարանդի՝ Դեպի երկի՜նք պիտի գնամ, դեպի եզերքը Ամենտի – Իմ բա՜րձր, հին ու աստղային երազների ճանապարհով… Ու էլ ամե՛ն մեղքի համար սիրտս հիմա ունի ներում. Պիտի անդարձ ես հեռանամ, պիտի գնամ՝ ա՛չքս է հեռուն. Թե Կարինե Քոթանճյանին տեսնեք Կարսի փողոցներում – Ասե՛ք նրան՝ Չարենցն ասավ -մնաս բարո՜վ, մնաս բարո՜վ… 1919թ.
ՎԵՐԼՈՒԾՈՒԹՅՈՒՆ
Այս բանաստեղծության մեջ Չարենցը գրում է որ ստիպված թողում է իր իր ծննդավայր Կարսը, թողում է իր հայրենի տունը, և նույնիսկ չի հասցնում հաջողություն մաղթել իր սիրած աղջկան և հիմա թափառում է օտարության մեջ: Նրան ոչ ոք չի հասկանում, ու մարդիկ այնքան սառնասիրտ են, որ բանաստեղծը նրանց բնութագրելով ասում է որ մարդկանց դեմքերը կարծես շինված լինեն տապարով: Չարենցը իր կյանքն նկարագրում է տխրությամբ, ասում է որ գորշ, տաղտկալի ու խելագար է իր կյանքը: Բանաստեղծության վերջին տան մեջ Չարենցը հիշատակում է իր սիրած աղջկան`Կարինե Քոթանճյանին, և դիմում է մարդկանց ասելով , որ եթե Կարսի փողոցներում տեսնեն իր սիրած աղջկան, թող փոխանցեն որ Չարենցն ասել է նրան «մնաս բարով»:
1920 — «ԷՄԱԼԵ ՊՐՈՖԻԼԸ ՁԵՐ» ՇԱՐՔԻՑ (Գալանտ երգեր)
Արմենուհի Տիգրանյանին
ՍՈՆԵՏ1
Ես ինչպե՞ս Ձեզ չսիրեմ։ — Դուք արվեստ եք ու հոգի։ Օ, կարելի՞ է արդյոք պրոֆիլը Ձեր չսիրել։ Ով երգ ունի իր սրտում ու սովոր է գեղեցկի՝ Նա պարտավոր է Ձեզ բյուր, հազար սոնետ նվիրել։
Դուք այնպես մե՜ղմ եք խոսում։ Երբ Դուք կարդում եք, տիկի՜ն, Ձեր շրթունքները գունատ նմանվում են հասմիկի։ Եվ Ձեր աչքերը, գիտե՞ք, առանց ներքին կրակի, Լուսաշող են՝ Ձեր կրծքի քարերի պես թանկագին։
Իսկ երբ ականջ եմ դնում ես Ձեր թեթև քայլերին — Թվում է ինձ, թե նոքա տրիոլետներ2 են երգում
Եվ այդ երգով հմայված՝ սիրտս տխրում է լռին։ Եվ Դուք գիտե՞ք, որ սիրուց հիվանդացած իմ հոգում Ես միշտ լսում եմ թեթև, թավ թրթիռներ ջութակի — Երբ համբուրում եմ ես Ձեր բարակ մատներն ապակի։
——————————-
1սոնետ — տասնչորս տողանի բանաստեղծություն, որ բաղկացած է երկու քառատող և երկու եռատող տներից: 2տրիոլետ — բանաստեղծության կառուցման կայուն ձև, որ բաղկացած ութ տողից. տ-ի առաջին տողը նույնությամբ կրկնվում է իբրև չորրորդ և յոթերորդ տող, իսկ երկրորդ տողը՝ իբրև ութերորդ տող:
Էմալե պրոֆիլը Ձեր, Ձեր հակինթ աչքերը բիլ Ես այսօր կուզեմ երգել, Որպես մի անհայտ դը Լիլ։ Արդյոք ո՞ր վարպետը մեծ Հորինել է դեմքը Ձեր. Արդյոք ո՞ր Ոգին տվեց Ձեր դեմքին լուսե գծեր։ Կուզեի երգեր կապել Եվ գովել երգով անծիր Էմալե պրոֆիլը Ձեր, Ձեր հակինթ1 աչքերը բիլ։
* * *
Երբ ես տեսնում եմ Ձեզ — Անդարձ անցած մի սեր Սկսում է իր հեզ Հեքիաթները հյուսել։ Հիշում եմ ես հանկարծ Կապույտ լապտեր գազի, Որոնք վաղո՜ւց հանգած՝ Սպասում են լույսի։ Հիշում եմ ջինջ, մաքուր Ապակիներ կորած, Կապույտ ծովի փրփուր՝ Փխրուն գիպսից փորած։ Ինչ-որ մի տեղ գնած Ֆոլիանտի2 թերթեր — Ու թիթեղից շինած Դիակառքի վարդեր։
——————————
1հակինթ — կապույտ կամ կանաչ գույնի թանկագին քար, շափյուղա. փխբ. հակինթի փայլը: 2ֆոլիանտ — մեծ չափսի ստվարածավալ գիրք:
* * *
Հստակ հոսում են իմ Երգերը Ձեր մասին. Տրվե՜լ եմ Ձեր բույրին, Ձեր մեղմախոս լույսին։
Հստա՜կ, հստակ է այս Տխրությունը իմ նոր, Որպես մանկան երազ, Որպես մանկան օրոր։
Սրտիս վրա մի հեզ Քնքշություն է իջել — Թեթև՜, թեթև՜, որպես Կապույտ վուալը1 Ձեր։
* * *
Երբ ես տեսնում եմ դեմքը Ձեր Եվ Ձեր մատները ապակի, Եվ Ձեր դեմքին — լուսե գծեր Ինչ-որ հեռու արեգակի — Սիրտս զգում է ցավը նուրբ Ձեր ուսերին նիրհող շալի, Մետաքսի վիշտը անսփոփ, Անբառ թախիծը ռոյալի, Ու բաժակում նիրհող թեյի Անմահ ձանձրույթը հորանջող— Ու ջահազարդ սենյակների Մարմանդ մորմոքը մեզ տանջող։
—————————-
1վուալ — քող, շղարշ (բարակ, թափանցիկ ու նուրբ գործվածք, որ կանայք գցում են երեսներին):
* * *
Թղթից շինած ծաղիկների պես հիվանդոտ, Թոքախտավոր ստեղների պես ռոյալի, Փոշուց կերած նկարների նման անթով1, Որպես մեռած գեղեցկուհու մի հայելի — Հոգիս տխրել է անբարբառ ու չգիտե Ինչո՞ւ է օրն իրիկնանում ու լուսանում— Երբ ոչ մի լույս դրսից ընկած ճառագայթի Չի՜ ամոքում նրա կարոտը անանուն։
Ինչքան որ հուր կա իմ սրտում — բոլորը քեզ. Ինչքան կրակ ու վառ խնդում — բոլորը քեզ.— Բոլո՜րը տամ ու նվիրեմ, ինձ ո՛չ մի հուր թող չմնա՝ Դո՜ւ չմրսես ձմռան ցրտում.— բոլո՜րը քեզ…
* * *
Ամռան անուշ, հուրհրատող տո՛թ ես, ջան,— Նախշուն՝ նռան ու նարնջի հո՛տ ես, ջան, Երբ խստադեմ ի՛նձ ես նայում դու հանկարծ — Ասես սրտիս մահվան դաժան բո՛թ ես, ջան…
* * *
Երազ տեսա. Սայաթ-Նովեն մոտս էկավ սազը ձեռին, Հրի նման վառման գինու օսկեջրած թասը ձեռին, Նստեց, անուշ երգեր ասավ՝ հին քամանչի մասը ձեռին, Էնպես ասավ, ասես ուներ երկնքի ալմասը ձեռին։
————————
1տալղա — ալիք, հորձանք: 2գեմի — նավակ:
[ էջ 50 ]
Ու էն երգին օրոր-շորոր, ինչպես հուրի1, ատլաս2 ու խաս3, Երազիս մեջ գոզալն էկավ՝ ինքն էլ վառման քաղցր երազ. Նազանք արավ, Սայաթ-Նովի սիրտը լցրեց միրգ ու մուրազ, Կանգնեց-մնաց՝ դեմքից քաշած օսկեկարած խասը ձեռին:
Նայեց-նայեց Սայաթ-Նովեն, ամպի նման տխուր մնաց, Ասավ՝ Չարենց, էս գոզալից սրտիս մե հին մրմուռ մնաց. Սիրտս վառվեց, մոխիր դարձավ՝ ինքը կրակ ու հուր մնաց.— Դո՛ւ էլ նրա գովքը արա, որ գա՝ օսկե մազը ձեռին։
Էսպես ասավ Սայաթ-Նովեն ու վեր կացավ, որպես գիշեր, Գնաց նորից տխուր ու լուռ՝ սիրտը հազար մուրազ ու սեր, Երազն անցավ — դո՛ւ մնացիր, պատկերքը քո մնաց լուսե, Մեկ էլ իմ խեղճ սիրտը մնաց՝ Սայաթ-Նովի սազը ձեռին:
* * *
Աշուղ Սայաթ-Նովի նման՝ ես երգ ու տաղ պիտի ասեմ, Երգեմ պիտի գիշեր-ցերեկ — ու սրտի խաղ պիտի ասեմ, Եվ էն սրտին, որ իր խորքում սիրո երգեր ունի ու սեր— Ես էն սրտին դրախտային մրգերի բաղ պիտի ասեմ։
Աստղ ու նկար շորեր հագած՝ դեմս ելար երազի պես, Էշխդ՝ կրակ՝ սիրտս էրեց անհասնելի մուրազի պես, Անուշ հոտով սիրտս լցրիր — Վարդստանի, Շիրազի պես,— Ինչ էլ ըլի էշխդ4, գոզալ5,— երգս ուրախ պիտի ասեմ։
———————————
1հուրի — մահմեդականների հավատալիքների համաձայն` երկնային գեղեցկուհի, որ այն աշխարհում պետք է ծառայի հավատացյալի քմահաճույքներին. փխբ. գեղեցկուհի: 2ատլաս, կերպաս — բամբակե կամ մետաքսե նուրբ կտավ, մետաքսե նուրբ գործվածք. հնց. մետաքս: 3խաս — ընտիր տեսակի, լավորակ. գվռ. մետաքս: 4էշխ — գվռ. եռանդ, ավյուն, ոգևորություն, սեր: 5գոզալ, գյոզալ — գեղեցկուհի, չնխարհիկ, սիրուն:
[ էջ 51 ]
Աշխարհը մե բաղ է, գոզալ,— նստել ես դու բաղի մեջը, Վարդ ես բացված՝ առավոտվա դրախտային շաղի մեջը, Ժամ ես դարձել տեսքով քո սուրբ՝ Հ.ավլաբարի թաղի մեջը— Սրտիս անուշ արտասուքին երկնային շա՛ղ պիտի ասե՛մ։
Էնքան ըլի մե-մե անգամ տեսքդ տեսնեմ՝ վարդ ես, գոզալ, Էս փուչ կյանքում սրտիս տված անմահական զարդ ես, գոզալ, Էնպես արա, որ քեզ չասեմ՝ դո՛ւ էլ ինձ պես մարդ ես, գոզալ,— Թե լի մնա սիրտս քեզնով՝ ափսոս ու ախ պիտի ասեմ։
* * *
Ես մե անգին գոզալ տեսա — Գյուրջստանի1 քաղաքումը,— Վզին՝ վարդեր ու խալ տեսա — Գյուրջստանի քաղաքումը։
Կանգնել էր լեն քուչի մեջը, հագին ատլաս ու խաս ուներ, Գլխին ոսկի ու շալ տեսա — Գյուրջստանի քաղաքումը։
Արեգակի շողքն էր ընկել վրեն ոսկե չիքիլի2 պես՝ Շրթերը խաս ու ա՛լ տեսա — Գյուրջստանի քաղաքումը։
Կուզեմ հիմի փչե զուռնեն — հարբած ըլիմ մինչև էգուց. Ամեն մարդու ընկեր ըլիմ — ու բաց ըլիմ մինչև էգուց։
Ֆայտոն նստած՝ անցնեմ քուչով, պատուհանից վրես նայես՝ Էշխդ անքուն սիրտս ընկնի — ու լաց ըլիմ մինչև էգուց։
——————————
1Գյուրջստան — Վրաստան 2չիքիլա — շղարշ, երեսի քող:
[ էջ 52 ]
Խելքս քամուն, հովին տված՝ երթամ ընկնեմ դուքան ու բաղ՝ ընկերների սուփրին1 գինի ու հաց ըլիմ մինչև էգուց։
Երթամ — ուրիշ գոզալների գիրկը դնեմ գլուխս տաք՝ Քո էդ անուշ, ազիզ տեսքով հարբած ըլիմ մինչև էգուց։
* * *
Ես մե հարբած դուքանդար2 եմ — դուքանիս մեջ բան չմնաց, Ամենքի հետ սեղան նստա՝ սուլթան, վեզիր, խան չմնաց, Ամենայն տեղ գովքդ արի, տաղեր ասի՛ դրախտային— Էլ ի՞նչ ասեմ սիրեկանին՝ գոզալ, հոգի, ջա՛ն չմնաց։
Թողի ամենն, ինչ ունեի՝ կյանքս դարձավ հովի նման, Էշխդ ելավ, ճամփես կտրեց՝ Հնդստանի ծովի նման, Հարբած՝ խալխի նոքար3 դարձա աշուղ Սայաթ-Նովի նման, Կարոտ կեցա հրամանիդ՝ ուրիշ հրաման չմնաց։
Ես մե հարբած դուքանդար եմ — դուքանիս մեջ բան չմնաց, Էլ ի՞նչ ասեմ սիրեկանին — գոզալ, հոգի, ջա՛ն չմնաց։
Քո Չարենցին լեզու տվող երկի՛ր Հայաստան, Հազա*ր ու մե ե՛րգ ես տեսել — էլի՛ կտեսնես։
* * *
Ես իմ անուշ Հայաստանի արևահամ բառն եմ սիրում, Մեր հին սազի ողբանվագ, լացակումած լարն եմ սիրում, Արնանման ծաղիկների ու վարդերի բո՛ւյրը վառման, Ու նաիրյան աղջիկների հեզաճկուն պա՛րն եմ սիրում։
Սիրում եմ մեր երկինքը մուգ, ջրերը ջինջ, լիճը լուսե, Արևն ամռան ու ձմռվա վիշապաձայն բուքը վսեմ, Մթում կորած խդճիթների անհյուրընկալ պատերը սև Ու հնամյա քաղաքների հազարամյա քա՛րն եմ սիրում։
—————————-
1հերք — գրբ. հոգն. մազեր:
[ էջ 55 ]
Ուր է՛լ լինեմ — չե՛մ մոռանա ես ողբաձայն երգերը մեր, Չե՜մ մոռանա աղոթք դարձած երկաթագիր գրքերը մեր, Ինչքան էլ սո՜ւր սիրտս խոցեն արյունաքամ վերքերը մեր— Էլի՛ ես որբ ու արնավառ իմ Հ.այաստան–յարն եմ սիրում։
Իմ կարոտած սրտի համար ո՛չ մի ուրիշ հեքիաթ չկա. Նարեկացու, Քուչակի պես լուսապսակ ճակատ չկա. Աշխա՛րհ անցի՛ր, Արարատի նման ճերմակ գագաթ չկա, Ինչպես անհաս փառքի ճամփա՝ ես իմ Մասիս սա՛րն եմ սիրում։
Եղիշե Չարենց. Մահվան տեսիլ
փաստավավերագրական ֆիլմ
1937թ-ին Չարենցը ընտանիքին՝ կնոջն ու երկու դստերը, տանում է ԾԱՂԿԱՁՈՐ, ինքը վերադառնում Երևան ։ Նրանք այնտեղ մնում են մոտ մեկ ամիս, հետո նրանց վռնդում են այտեղից՝ պարզաբանելով որ այլ մարդ պիտի մնա այդ սենյակում, ոմն Ալի Մամեդով։ Չարենցը շատ է վրդովվում, թերևս նրա համար, որ հասկանում էր, որ օղակի իր շուրջ գնալով սեղմվում էր։ Նա լրիվ մենակ էր մնացել, նրան միայն Աղասի Խանջյանն ու Իսահակյանն էին այցելում։ Խանջյանը խնդրում է Չարենցին զգույշ լինել և տեղեկացնում որ Բերյան իրեն կանչել է Թիֆլիս և հայտնի չէ նա այլևս կվերադառնա թե ոչ․․․Բերյան հենց գրասենյակում գնդակահարում է Խանջյանին, հետո լուրեր են տարածում որ նա ինքնասպան է եղել։ Խանջյանի մահից հետո Չարենցը իրեն լրիվ անպաշտպան էր զգում, գիտակցում էր , որ իրեն չի ներվելու՛՛ Գիրք Ճանապարհին՛՛-ը։ Մի օր էլ սև մեքենա կանգնեց նրանց տան առաջ և Չարենցին տարան․․որպես հակահեղափոխական․․․
Երկու շաբաթ անց Իզաբելլան զանգ է ստանում բանտից, իրեն ասում են, որ Չարենցը այնտեղ է և որ նրան շտապ դեղ է պետք հասցնել։ Իզաբելլան գնում է բան, նրան հանձնում եմ Չարենցի հագուստը , բայց քննիչը թույլ չի տալիս նրան տեսակցել ամուսնուն։ Իզաբելլան Չարենցի հագուստը լվանլիս տեսնում է , որ ամուսինը իր սպիտակ շապիկի վրա քիմիական մատիտով գրել էր, որ իր բոլոր ձեռագրերը հանձնի Ռեգինային, ինչը և Իզաբելլան անում է։ Ռեգինան ձեռագրերը թաքցնում է բարեկամնեից մեկի բակում և միայն տասնյոթ տարի անց, երբ թույլատրվեց խոսել Չարենցի մասին, ձեռագրերը հանվեցին։
Այդ դեպքից մեկ ամիս անց եկան Իզաբելլայի հետևից, մենակ թողնելով երեխաներին։ Նրան բանտարկեցին, որպես ժողովրդի թշնամի՝ Չարենցի կին։
1933թ տպագրվեց Չարենցի վերջին ՛ Գիրք Ճանապարհի՛՛ ժողովածուն, որը տպարանից դուրս չեկավ, չթույլատրվեց հանձնել գրախանութներին և որից հետո սկսվեց նրա նկատմամբ ճնշումներն ու հալածանքները։ Չարենցը ստիպված էր որոշ բանաստեղծություններ հանել և գիրքը վերահրատարակվեց մեկ տարի անց։ 1935-ին Նա դիմում գրեց գրողների միությունից դուրս գալու համար, որից հետո սկցվեցին հալածանքները։
Եղիշե Չարենցը ստալինյան տեռորի ամենանշանավոր զոհն էր, որ տվեց հայ մշակույթն ու գրականությունը։ Դատապարտվեց ոչ միայն գրողը, այլեւ՝ նրա ընտանիքը: Կինը՝ Իզաբելլան, բանտարկվեց եւ աքսորվեց, մանկահասակ դուստրերը՝ որբացան:
Համացանցի օգնությամբ փորձիր պարզել` ինչ ասել է․․․
տրիոլետ
սոնետ
ռուբայաթ
գազել
Եղիշե Չարենցի ստեղծագործություններից բեր համապատասխան օրինակներ:
տրիոլետ— (ֆրանսերեն՝ triolet, ծագում է իտալերենtrio — «երեք» բառից), բանաստեղծության կառուցման կայուն ձև, որը բաղկացած է ութ տողից։
Տրիոլետի առաջին տողը նույնությամբ կրկնվում է իբրև չորրորդ և յոթերորդ տողեր, իսկ երկրորդ տողը՝ իբրև ութերորդ տող։ Համապատասխանաբար բանաստեղծությունը ունի ընդամենը երկու հանգ, որոնք կրկնվում են չորսական անգամ։
* * *
Այսօր Ձեր մատները, տիկի՛ն, Նման են հեռու մի հուշի. Մաղում են կապույտ մի փոշի, Այսօր Ձեր մատները, տիկին։ Հին բույրն եմ զգում ես կրկին, Հին բույրը անցած, ուրիշի,— Այսօր Ձեր մատները, տիկի՛ն, Նման են հեռու մի հուշի…
* * *
Շրշում են իմ շուրջը, շրշում Շորեր ու շորեր կանացի. Անցնում են մայթով փողոցի— Շրշում են իմ շուրջը, շրշում։ Լսում եմ գարնան մի շրշյուն, Կարծես թե անտառ գնացի— Իսկ շուրջս շրշում են, շրշում Շորեր ու շորեր կանացի…
* * *
(ՏՐԻՈԼԵՏ ԻՆՏԻՄ)
Հիմա ամեն ինչ անիմաստ է, Իզուր այդպես դու շիկնեցիր. Ինչի՞դ է կյանքը, իր իմաստը, Հիմա ամեն ինչ անիմա՜ստ է.
[ էջ 48 ]
Թողել ենք նավը, ղեկը, լաստը, Իսկ ծովը մո՜ւթ է ու անծիր.— Հիմա ամե՛ն ինչ անիմաստ է— Իզո՜ւր այդպես դու շիկնեցիր…
* * *
Զրնգում է շուրջս աստղազարդ գիշերը Ու պարում են շուրջս լուսազարդ հուշեր— Այս գիշեր իմ սիրտը Ձեզ նորի՛ց հիշել է… Զրնգում է շուրջս աստղազարդ գիշերը, Օ, ինձ ի՞նչ, որ երգն իմ ու գինով իմ սերը Շարժելու են ծաղրը ու ծիծաղը Ձեր— Զրնգում է շուրջս աստղազարդ գիշերը Ու պարում են շուրջս լուսազարդ հուշեր։
սոնետ— (իտալերեն՝ sonetto, sonare — հնչել), բանաստեղծության կառուցման կայուն ձևերից մեկը։ Բաղկացած է 14 տողից՝ սկզբում երկու քառատող (կատրեն) և վերջում երկու եռատող (տերցետ)։
Ես ինչպե՞ս Ձեզ չսիրեմ։ — Դուք արվեստ եք ու հոգի։ Օ, կարելի՞ է արդյոք պրոֆիլը Ձեր չսիրել։ Ով երգ ունի իր սրտում ու սովոր է գեղեցկի՝ Նա պարտավոր է Ձեզ բյուր, հազար սոնետ նվիրել։
Դուք այնպես մե՜ղմ եք խոսում։ Երբ Դուք կարդում եք, տիկի՜ն, Ձեր շրթունքները գունատ նմանվում են հասմիկի։ Եվ Ձեր աչքերը, գիտե՞ք, առանց ներքին կրակի, Լուսաշող են՝ Ձեր կրծքի քարերի պես թանկագին։
Իսկ երբ ականջ եմ դնում ես Ձեր թեթև քայլերին — Թվում է ինձ, թե նոքա տրիոլետներ[1] են երգում
Եվ այդ երգով հմայված՝ սիրտս տխրում է լռին։ Եվ Դուք գիտե՞ք, որ սիրուց հիվանդացած իմ հոգում Ես միշտ լսում եմ թեթև, թավ թրթիռներ ջութակի — Երբ համբուրում եմ ես Ձեր բարակ մատներն ապակի։
ռուբայաթ-պարսկա-արաբական պոեզիայում քառատող ավարտուն բանաստեղծություն, առավելապես խոհական-փիլիսոփայական բնույթի։ Դասական քառյակի մեջ հանգավորվում են առաջին, երկրորդ և չորրորդ տողերը, իսկ երրորդը մնում է ամուրի՝ անհամգ։
I
Ապրում ես, շնչում ես, դու դեռ կաս — բայց ամե՛ն վայրկյան դու ա՜յլ ես. Անցյալ է դառնում քո ներկան— ու ամե՛ն վայրկյան դու ա՛յլ ես. Բայց ներկան քո— հո՛ւնտ է գալիքի՝ մեռնելով— նա սնում է գալիքը, Եվ այսպես— տևում ես դու երկար,— ու ամե՛ն վայրկյան դու ա՜յլ ես։
II
Քո ամեն ակնթարթը մի սերմ է, Որ կրում է իր մեջ իր մահը. Բայց հոգին քո— խնդուն ու անահ է Եվ մի՛շտ խանդավառ է ու ջերմ է։
III
Նա թե՛ կյանք է, թե՛ մահ.— ակնթարթը. Անհատնում հատնում է, վառք է.— Եվ այսպես՝ մշտատև է աշխարքը. Անդադար թարթում է— ու անթարթ է։
IV
Նա հոսում է, ալիք առ ալիք, Եվ ամեն վայրկյան— այն չէ՛, Եվ ամեն մի վայրկյանը— հնչեղ Ներկա է, անցյալ— ու գալիք։
V
Ես քեզ ո՞նց, քեզ ո՞նց հասկանամ, Ես քեզ ո՞նց ամփոփեմ ուղեղում իմ, Երբ չեկած՝ դու արդե՛ն իսկ չկաս, Բայց հար դու լինում ես— ու տևում ես:
VI
Անցնում է, հոսում է, վարար է, Ելնում է, սուզվում անդադար, Մշտապես մեռնում է— ու հար է. Մշտապես ու հար — անկատա
ԳԱԶԵԼ—ղազալի (արաբերեն/պարսկերեն՝ غزل, թուրք.՝ gazel), բանաստեղծության կայուն ձև, բաղկացած է մի քանի երկտող տներից(բեյթերից), որի մեջ առաջին տան զույգ և մնացած տների երկրորդ տողերի վերջնամասերը կրկնվում են, իսկ դրանց նախորդող բառերը ներքին հանգ են կազմում։
Տարածված է Արևելքում և հատկապես Պարսկաստանում։ Սկսել է ձևավորվել IX-X դդ.-ում։
ՄՈՐՍ ՀԱՄԱՐ ԳԱԶԵԼ
Հիշում եմ դեմքը քո ծեր, մայր իմ անուշ ու անգին, Լույս խորշոմներ ու գծեր, մայր իմ անուշ ու անգին:
Ահա նստած ես տան դեմ, ու կանաչած թթենին Դեմքիդ ստվեր է գցել, մայր իմ անուշ ու անգին:
Նստել ես լուռ ու տխուր, հին օրերն ես հիշում այն, Որ եկել են ու անցել, մայր իմ անուշ ու անգին:
Եվ հիշում ես քո որդուն, որ հեռացել է վաղուց,- Ո՞ւր է արդյոք հեռացել, մայր իմ անուշ ու անգին:
Ո՞ւր է արդյոք հիմա նա, ո՞ղջ է արդյոք, թե մեռած, Եվ ի՞նչ դռներ է ծեծել, մայր իմ անուշ ու անգին:
Եվ երբ հոգնած է եղել, և երբ խաբվել է սիրուց — Ո՞ւմ գրկում է հեծեծել, մայր իմ անուշ ու անգին:
Մտորում ես դու տխուր, և օրրում է թթենին Տխրությունը քո անծիր, մայր իմ անուշ ու անգին:
Եվ արցունքներ դառնաղի ահա ընկնում են մեկ-մեկ Քո ձեռքերի վրա ծեր, մա՜յր իմ անուշ ու անգին…
Conrad Maldives Rangali Island welcomes guests to dive into in an extraordinary experience both above and below the surface of the Indian Ocean in the world’s first underwater hotel villa, called the ‘Muraka’. This villa is a triumph of modern design and technology, delivering a truly transformative journey suited to amaze the most sophisticated explorers across the globe. Located more than 16 feet (5 m) below sea level in the middle of the Indian Ocean with glass walls, the Muraka is a two-level aquarium where you can fall asleep to fish swimming overhead and wake up to the swaying arms of coral.
Остров Конрад Мальдивы Рангали приглашает гостей окунуться в незабываемые впечатления как над, так и под поверхностью Индийского океана на первой в мире подводной вилле-отеле под названием «Мурака». Эта вилла представляет собой триумф современного дизайна и технологий, предлагая поистине преображающее путешествие, способное удивить самых искушенных исследователей по всему миру. Расположенный на высоте более 16 футов (5 м) ниже уровня моря в центре Индийского океана со стеклянными стенами, Muraka представляет собой двухуровневый аквариум, в котором вы можете заснуть, чтобы рыба плавала над головой и просыпалась от колышущихся коралловых ветвей.
a) work worked / go went / call called / help helped c) try tried / play played / study studied / copy copied b) take took / make made/ wake woke / bake baked d) stop stopped/ plan planned / chat chatted / walk walked
B) Take- took is the odd one out because it ‘s irregular.
C) play- played is the odd one out, because the rest verbs ends in a consonant + y so need to change the y to i then add ed
D) walk -walked is the odd one out because, the rest short verb ends with a consonant-vowel-consonant so need to double the last letter and then add ed.
page 131, ex 3. Use the prompts in brackets to write negative sentences about the past.
a. My father didn’t teach me how to drive.
b. I didn’t go to a state school.
c. My parents didn’t give me money for my birthday present,
d. I had not meat for dinner last night.
e. I didn’t study English at school.
f. I didn’t play basketball when i was young.
page 131, ex 3 PART 2. Complete the sentences with the past simple or the past continuous.
a) We moved house several times when I was a child.
b) My parents met when they were studying at university.
e) When i finished school, I started work in a bank.
d) When I looked out of the window this morning, it was raining.
e) When I go to work, I switched on my computer.
f) When the teacher came into the classroom, i was talking to my friend on the phone.
Uncountable nouns: advice, information , money, news, weather water , sugar, salt
page 129, ex 3: Complete the sentences with a/an or some
I have some money in my pocket.
I have a gold ring on my finger.
I have a black jeans at home.
I have some scissors in my bag.
I have a homework to do this evening.
I have a laptop I use for work.
I have some great music on my MP3 player.
I have some sunglasses in my car.
page 129, ex 4: Underline the correct form of be.
a) What is the weather like today? b) What was the traffic like this morning? e) What are the people like in your street? d) What is the furniture like in your living room? e) What were the English teachers like at your secondary school? f) What was the food like at the last restaurant you went to?
Գագիկ Ա-ն Հայոց տերության վերջին հզոր թագավորն էր: Նրա մահից հետո անջատողական ձգտումներն իրենց զգալ տվեցին անգամ Անիի թագավորությունում:Արքայական իշխանության համար պայքարը Գագիկ Ա-ի որդիների միջև վերաճեց զինված ընդհարման, որին միջամտեցին հարևան պետությունները: Ի վերջո հայոց սպարապետ Վահրամ Պահլավունու և վրաց թագավորի միջամտությամբ եղբայրները հաշտվեցին: Ավագ որդին՝ Հովհաննես-Սմբատը, որին պաշտպանում էր պալատական վերնախավը, ժառանգեց գահը՝ ստանալով Անի քաղաքը, Շիրակը և հարևան գավառները: Կրտսեր եղբայր Աշոտ Դ-ին բաժին ընկան Անիի թագավորության հարավային և արևելյան շրջանները: Հովհաննես-Սմբատի մահվանից հետո Աշոտը ժառանգելու էր նրա տիրույթները: Փաստորեն Անիի թագավորությունը մասնատվեց, իսկ նրա ենթակա թագավորությունները գործնականում անկախ դարձան: Բագրատունիների տերությունը դադարեց գոյություն ունենալուց: Ստեղծված դրությունից չհապաղեց օգտվել Բյուզանդիան՝ միացնելով իրեն Տայքը: Վրացիների և հայերի կողմից Տայքը հետ գրավելու փորձը ձախողվեց, և բյուզանդական զորքերը ավերեցին վրացական թագավորությունները՝ հաշվեհարդար տեսնելով բնակչության հետ: 1022թ. վրաց թագավորություններն ստիպված էին Տրապիզոնում հաշտության բանակցություններ սկսել բյուզանդացիների հետ: Քանի որ Հովհաննես-Սմբատը մասնակցել էր Տայքի համար մղվող պայքարին, բանակցություններին Անիի թագավորության կողմից մասնակցեց հայոց Պետրոս Գետադարձ կաթողիկոսը: Նա պատկանում էր բյուզանդամետ հոսանքին: Եվ երբ Վասիլ Բ կայսրը պահանջեց, որ Անիի թագավորությունը հանձնվի կայսրությանը, Հովհաննես-Սմբատը, կաթողիկոսի ճնշման ներքո, ստորագրեց մի խայտառակ կտակ, որով իր տիրույթներն իր մահից հետո պետք է անցնեին Բյուզանդիային: Դրանով Հովհաննես-Սմբատի թագավորությունը հայտնվեց կործանման եզրին: Բյուզանդիան մինչ այդ Հայաստանում հասել էր նշանակալից հաջողությունների: 966թ. կայսրությունը իրեն էր միացրել Տարոնը, շատ չանցած նաև Մանազկերտը՝ ավերելով այն և վերջ տալով կայսիկների արաբական ամիրայությանը, 1001թ.՝ Տայքը, իսկ 1021թ.՝ Վասպուրականի թագավորությունը: Վասպուրականի Հովհաննես-Սենեքերիմ թագավորը, նեղվելով թուրք քոչվորներից, ստիպված համաձայնել էր իր տիրույթների փոխարեն հողեր ստանալ Սեբաստիա քաղաքի շրջակայքում: Թագավորի հետ Սեբաստիա գաղթեցին նրա 14 հազար զինվորներն իրենց ընտանիքների հետ: Բյուզանդացիները չկարողացան ընկճել միայն Սասունի իշխանությունը: Դիվանագիտական ճանապարհով հաջողության չհասնելու դեպքում կայսրությունը դիմում էր զենքի:
. Վերլուծե′ք Անիի թագավորության թուլացման ու անկման պատմությունը:
Անիի թագավորության թուլացման պատճառները մի քանիսն էին: Նախ Բյուզանդիայի հարձակումներն էիր, որոնք խանգարում էին պայքարել Չինաստանի արևմուտքից եկած սելջուկ-թուրքերի դեմ, ինչպես նաև Գագիկ Ա-ի երկու որդիների՝ Հովհաննես-Սմբատի և Աշոտ Դ-ի միջև տեղի ունեցած ընդհարումը՝ տարածքների համար։
Կայսրը, իբր թե կնճռոտ հարցերը լուծելու համար, Գագիկ Բ-ին հրավիրեց Կոստանդնուպոլիս: Սպարապետ Վահրամ Պահլավունին, Գրիգոր Մագիստրոս Պահլավունին և նրանց կողմնակիցները դեմ էին Հայոց թագավորի Կոստանդնուպոլիս գնալուն: Սկզբում նրանց հորդորով Գագիկը հրաժարվեց հրավերից՝ հասկանալով որ դրանից խարդախություն է բուրում: Սակայն, շատ չանցած, նա տեղի տվեց կաթողիկոսի և Վեստ Սարգսի համառ հորդորներին և 1044թ. մեկնեց Բյուզանդիայի մայրաքաղաք: Բանակցությունների փոխարեն նրանից պահանջեցին Անին իր շրջակայքով, ինչը Գագիկ Բ-ն խիզախորեն մերժեց: Նա կայսրին ամոթանք տվեց հետևյալ խոսքերով. «Հայոց տան տերն ու թագավորն ես եմ և ես քեզ չեմ տալիս հայոց երկիրը, որովհետև դու ինձ խաբեությամբ ես բերել Կոստանդնուպոլիս»: Դրանից հետո կայսրը նրան կալանավորեց և թույլ չտվեց երկիր վերադառնալ: Կրկին Անի ուղարկված բյուզանդական զորքերը դարձյալ պարտություն կրեցին: Սակայն հաղթանակն անարդյունք եղավ, քանի որ բյուզանդամետ ուժերը կաթողիկոսի գլխավորությամբ քաղաքն առանց կռվի հանձնեցին բյուզանդացիներին: Հայաստանի Բագրատունյաց կենտրոնական թագավորությունն ընկավ: Այն մեծ հարված էր հայոց պետականությանը, քանի որ երկար դարեր հայ ժողովուրդը չկարողացավ բուն Հայաստանում վերականգնել իր անկախ պետականությունը:
Շարունակեցին իրենց գոյությունը պահպանել Կարսի, Տաշիր-Ձորագետի և Սյունիքի թագավորությունները: Սակայն դրանք թույլ էին և ի վիճակի չէին համահայկական պետություն ստեղծելու շարժումը գլխավորել:
Two years ago Trisha’s firm MADE the mistake of sending her to Germany. Although she HAD STUDIED German at school, she soon DISCOVERED that she COULD NOT remember very much. She MISSED an important meeting because she HAD FORGOTTEN that “halb neun” in German MEANT half past eight in English. So while she WAS HAVING breakfast her colleagues WERE already at the meeting. When she arrived “on time” , the meeting HAD ALREADY FINISHED. When she got back to England, Trisha JOINED a German course at her local college. While she WAS DRIVING to work every day she LISTENED to language CDs. In the past few weeks her German HAS IMPROVED a lot and now she KNOWS how to tell the time ! Right now she ISSTUDYING hard for an examination. Next year Trisha PLANS to spend her summer holiday in a language school near Munich. After that, she hopes that her company WILLSEND her to Germany again.
2. Reading Comprehension – Elephants
Elephants are large mammals of the family Elephantidae and the order Proboscidea. Traditionally, two species are recognized, the African elephant and the Asian elephant, although some evidence suggests that African bush elephants and African forest elephants are separate species. Other families of the order Proboscidea, including mammoths and mastodons are now extinct.
Elephants are scattered throughout sub-Saharan Africa, South Asia, and Southeast Asia. Male African elephants are the largest surviving terrestrial animals and can reach a height of 4 m (13 ft) and weigh 7,000 kg (15,000 lb).
All elephants have several distinctive features the most notable of which is a long trunk or proboscis, used for many purposes, particularly breathing, lifting water and grasping objects. Their incisors grow into tusks, which can serve as weapons and as tools for moving objects and digging. Elephants’ large ear flaps help to control their body temperature. Their pillar-like legs can carry their great weight. African elephants have larger ears and concave backs while Asian elephants have smaller ears and convex or level backs.
One of the biggest threats to elephant populations is the ivory trade, as the animals are poached for their ivory tusks. Other threats to wild elephants include habitat destruction and conflicts with local people. Elephants are used as working animals in Asia. In the past they were used in war; today, they are often put on display in zoos and circuses.
COMPREHENSION:
Mammoths and mastodons live in Africa. a. True b. False
Elephants live in all continents. a. True. b. False.
Ivory trade is the main threat that elephants are facing. a. True b. False
My father is a modern man, while my grandfather is fairly old-fashioned.
I don’t have time to watch a three-hour movie. I’ve got to be at work in two hours.
I’m not interested in buying a used car. I want a brand-new one.
My mother is a middle-aged woman. She’s 50 years old.
He lives on the fifth floor of a ten-story building.
He is a friendly man. He is a kind-hearted man.
Your brother is very forgetful. Your brother is absent-minded .
Pete prefers women with short hair, while I like long-haired women.
Every student will have to write a five-page essay on this topic.
5 Essay ” The expression “Never, never give up” means to keep trying and never stop working for your goals. Do you agree or disagree with this statement? Use specific reasons and examples to support your answer”
Sure i agree with this statement. Not everything in our life happens as we want. Everyone has ups and downs and if you have dream or Goal you need to do your best to reach it and no matter how many time you will fail, your dream must be much more higher than your failures. It will not be easy , very often you want to give up but you will not fill better if you do it…so need to be patient and go to your goal.
Վովա Չոբանյանի բլոգ 