1972 թվականին Հունիսի 5-ը ՄԱԿ-ի կողմից հռչակվել է Շրջակա միջավայրի պահպանության համաշխարհային օր, իսկ 2004 թվականից Հայաստանում այն նշվում է որպես բնապահպանի օր: Հունիսի 5 պատահական ընտրված ամսաթիվ չէ, այն ընտրվել է ի հիշատակ Ստոկհոլմի հանձնաժողովի աշխատանքների սկսման, որի մտահոգությունն է մարդու շրջակա միջավայրի խնդիրները: Օրվա նպատակն է մարդու մեջ շրջակա միջավայրի պաշտպանությանը նպաստելու ցանկություն արթնացնել:
Մեզանից քչերն են մտածում այն մասին թե ինչ մոլորակ են թողնում իրենց հաջորդ սերունդներին, ինչպիսի էկոլոգիական աղետներ կլինեն, ասենք օրինակ, 20-30 տարի անց այսօրվա մեր գործնեության հետևանքով և արդյոք գալիք սերունդները կկարողանան լուծել իրենց առջև ծառացած գլոբալ խնդիրները: Այժմ դեռ ակտիվ շարունակվում են մասսայական անտառահատումները, աղտոտվում են համաշխարհային ջրի պաշարները իսկ սառցաբեկորները հալվում են շատ մեծ արագությամբ: Յուրաքանրյուր մարդ, որպես երկիր մոլորակի բնակիչ, պարտավոր է խնամել և հոգ տանել շրջակա միջավայրի մասին, եթե յուրաքանչյուրս մեր առաջացրած աղբը խնամքով հավաքի և նետի աղբամանը՝փողոցում նետելու փոխարեն, արդեն իսկ մեծ աշխատանք արած կլինի: Ես ցավով եմ նայում այժմ փողոցում նետված բժշկական դիմակների ու ձեռնոցների կույտերին և վստահ եմ, որ դրանք մեծերն են նետում…այստեղից հարց է առաջանում…ինչ են իրենք սովորեցնում իրենց հաջորդ սերունդներին իրենց օրինակով…Այստեղ արդեն կարևորում եմ պետության դերը: Եթե մանկապարտեզներից սկսած երեխաներին դաստիարակել, որ չի կարելի աղբը թափել որտեղ պատահի, ապա հուսով եմ,որ կունենաք գիտակից ապագա սերունդ, ովքեր իրենք օրինակով կսկսեն դաստիարակել անգիտակից ավագ սերնդին… Ի ՞նչ կլինի երկիր մոլորոկի հետ տասնյակ տարիներ անց եթե մենք այսօր իսկ չդադարեցնենք այս ամենը և չսկսենք օգտագործել ժամանականից տեխնոլոգիաները՝ ի փրկություն մեր մոլորակի…
Հարգելի մարդիկ, գիտակցեք վերջապես, որ Դուք հյուր եք երկիր մոլորակի վրա և դեռ շատ սերունդներ պիտի ապրեն այստեղ, այնպես որ բարի եղեք դրսևորել գիտակից վարքագիծ և հրաժարվեք այսօրվա կործանից վարքագծից…
Կանաչապատումը տարածքներն ոչ միայն բնակավայրի արտաքին տեսքը հաճելի դարձնելու առումով են կարևոր, այլև միկրոկլիմայի պահպանման և բարելավման միջոցներ են։ Պատահական չէ, որ ժամանակակից զարգացած քաղաքներում կանաչ շինարարությունը համարվում է թիվ մեկ անելիքը։
Երևանը դեռևս խորհրդային տարիներից աչքի է ընկել օդային ավազանի աղտոտման բարձր մակարդակով, հետևաբար Երևանի բոլոր գլխավոր հատակագծերում հատուկ ուշադրություն է դարձվել կանաչապատման հարցերին։ Ներկայումս Երևան քաղաքում հաշվառված է մթնոլորտային օդի վրա վնասակար ներգործություն ունեցող մի քանի հարյուր կազմակերպություն: Օդի և հողի աղտոտման հիմնական պատճառներից են նաեւ շարունակաբար ավելացող տրանսպորտային միջոցները: Նշված գործոնների ազդեցությամբ է պայմանավորված ածխաթթու գազի մակարդակի շարունակական ավելացումը:
Մայրաքաղաք Երևանում օդի աղտոտվածությունը, բնակլիմայական պայմանները, շինարարության ծավալները, տրանսպորտային միջոցների ավելացումը, կանաչապատ տարածքների ծավալային անբավարարությունը Երևանը դարձրել են էկոլոգիապես խիստ ծանրաբեռնված:
Նշենք նաեւ, որ Երևանի բոլոր վարչական շրջաններում հողերը բնութագրվում են աղտոտման գումարային գործակցի /ԱԳԳ/ բարձր մակարդակով.
Հաշվի առնելով վերը նշված պատկերը, առաջիկա տարիներին պետք է միջոցներ ձեռնարկվեն, որպեսզի մեկ շնչին ընկնող կանաչ զանգվածը ներկայիս 7.6 քմ–ից հասնի մինչև 12.0-12.5 քմ-ի (որոշ հավարկներով էլ մինչև 21 ք/մ-ի ):
Երևան քաղաքի կանաչապատման ներկայիս վիճակը դեռևս բավարար չէ քաղաքի կանաչ տարածքի կազմակերպման համար ներկայացվող ժամանակակից պահանջներին: Ծառերի և թփերի այն տեսականին, որն ընդգրկված է եղել Երևան քաղաքի կանաչապատման մեջ, մեծ մասամբ կազմավորվել է պատահական ձևով և իր մեջ ներառել է քաղաքի պայմանների նկատմամբ ոչ կայուն տեսակներ։ Հետևաբար, կանաչապատման պետք է ընտրել այնպիսի ծառեր և թփեր, որանք հարմար են հենց մեր կլիմային:
Վերջին 8 տարվա ընթացքում Երևանի քաղաքապետարանի ծրագրով իրականացվել են ոռոգման ցանցերի ընդլայնման, նորերի ստեղծման լայնածավալ աշխատանքներ, ինչն իր հերթին նպաստեց կանաչ տարածքների բարելավմանը, վերականգնմանը և ավելացմանը։ Ոռոգման ցանցերի ընդլայնման և նորերի ստեղծման աշխատանքները նախատեսվում է ավարտել մինչև 2025 թվականը։
Ստեղծված նոր ոռոգման ցանցերի և ինտենսիվ ոռոգման շնորհիվ վերականգնվեցին և վերականգնման փուլում են գտնվում նախկինում կանաչապատ մի շարք զանգվածներ։
Չնայած վերջին տարիներին կանաչապատման ոլորտում իրականացված հսկայածավալ աշխատանքներին, այնուամենայնիվ չլուծված են մնում մի շարք խնդիրներ։ Անթրոպոգեն բեռնվածության կտրուկ բարձրացման ներկայիս պայմաններում Երևան քաղաքի կանաչապատման հիմնախնդիրը ստանում է բացառիկ կարևոր սոցիալական, էկոլոգիական ու տնտեսական նշանակություն և պահանջում է լուծման համալիր մոտեցում։
Շատ կարևոր է ոռոգման ցանցի հիմնախնդրի լուծումը, ներկայումս ամբողջ աշխարհում ամենաարդյունավետը համարվում է կաթիլային ոռոգման համակարգը: Հաշվի առնելով մեր երկրի բնակլիմայական պայմանները, կարծում եմ որ մեր երկրի համար դա կլինի ամենաարդյունավետ լուծումը՝ ոռոգման խնդիրը լուծելու համար:
Թերևս վերջի մի քանի ամսվա ընթազքում ամենաքննարկված թեման դա նոր կորոնավիրուսի տարածումն է ամբողջ աշխարհում: Սկզբում մարդիկ այդքան էլ լուրջ չէի վերաբերում դրան, ոմանք պնդում էին , որ դա սովորական գրիպի տեսակ է և պետք չէ վախենալ, մյուս մասը խուճապի մատնված կոչ էր անում կտրուկ քայլեր ձեռնարկել՝ վարակի հետագա տարածումը կանխելու համար, բայց վերջում ունենք այն ինչ հիմա ունենք: Աշխարհը կանգնած է գլոբալ ճգնաժամի առջև:
Եթե սկզբում երկրները գործեին համաձայնեցված, կարծում եմ նման տարածում չէր լինի, բայց քանի որ երկրները միջոցառումներ էին ձեռնարկում յուրաքանչյուրը իր համար, դրա պատճառով վիրուսի մեկուսացման գործում հաջողություններ չգրանցվեց : Աշխարհը ուշացումով, բայց ընդունեց, որ իրենք գործ ունեն համընդհանուր թշնամու հետ, այնպես որ անհրաժեշտ է գործել փոխհամաձայնեցված: Երկրները սկեցին օգնել միմյանց, օրինակ Գերմանիան հիվանդներ է ընդունում Իտալիայից՝ բժշկակակն օգնություն ցույց տալու նպատակով, Եվրոմիությունը օգնություն էր ցուցաբերում Չինաստանին , երբ հիվանդությունը այնտեղ թափ էր առել, փոխարենը հիմա Չինաստանը նրանց բժշկակակն տեխնիկա և բժիշկներ է ուղարկում՝ օգնության նպատակով: Աշխարհի առողջապահական համակարգերը փորձի փոխանակում են անում՝ հիվանդության տարածումն կանխարգելելու և բուժումը ավելի արդյունավետ դարձնելու նպատակով: Հուսով եմ , որ հետագայում էլ երկրները մի կողմ կդնեն քաղաքական նկատառումները և կշարունակել համագործակցել միմյանց հետ:
Իսկ ինչպիսին կլինի կյանքը կոռոնավիրուսից հետո…. կարծում եմ առաջվանը դժվար թե լինի: Նախ այն պատճառով որ համաշխարհային էկոնոմիկան ճգնաժամի առաջ կգանգնի…իսկ դրա հետևանքները վերացնելու համար երկար տարիներ և հսկայական ֆինանսական միջոցներ կպահանջվի, քանի որ բոլոր ոլորտները շատ թե քիչ իրար հետ փոխկապակցված են: Կզարգանան ոլորտներ, որոնց վրա մինչ այդ այնքան էլ մեծ ուշադրություն չի դարձվել, օրինակ հեռավար-ուսուցումը: Եթե մինչ համաճարակի տարածումը ինչ -որ մեկը առաջարկեր , օրինակ Հայաստանում ուսուցումը դարձնել հեռահար, դժվար թե պետությունը դրան լուրջ վերաբերվեր, իսկ հիմա ստեղծված իրավիճակը ստիպում է գնալ դրան, ինչը կարծում եմ հիանալի հնարավորություն է գնահատելու բոլոր առավելությունները և թերությունները, հետագայում այն ավելի արդյունավետ դարձնելու համար: Կարծում եմ մարդիկ կսկսեն ավելի մեծ տեղ հատկացնել իրենց հիգիենային և հուսով եմ համաճարակի վերացումից հետո էլ, մարդիկ կշարունակեն հետևել հիգիենայի կանոններին, ինչպես հիմա: Այս օրերին մարդիկ ավելի հոգատար են դարձել միմյանց հանդեպ, ավելի ուշադիր և պատրաստ օգնելի դիմացինին:
Իսկ այս մարդկային քաոսի մեջ հանգստանում է բնությունը…. Օդային երթևեկությունն ու մեքենաների հոսքը նվազել է, արտադրությունը մասամբ դադարեցվել է, իսկ հանածո վառելիքի սպառումը ՝ նվազել: Վիրուսի տարածման և տնտեսական անկման անհանգստացնող լուրերի արանքում կա մի դրական կետ. Ջերմոցային գազերի արտանետումները նվազել են, իսկ քաղաքներում օդի որակը բարելավվել է: Փորձագետները կանխատեսում են, որ դա կարող է հանգեցնել գլոբալ արտանետումների առաջին նկատելի անկմանը՝ 2008-2009 թվականների ֆինանսական ճգնաժամից հետո:
Շրջակա միջավայրի նախարար Էրիկ Գրիգորյանի առաջարկով 2022 թվականի հունվարի 1-ից կարգելվի մինչև 50 միկրոն հաստության պոլիեթիլենային պարկերի և տոպրակների վաճառքը և իրացումը ՝ բացառությամբ կշռափաթեթավորման համար նախատեսված և երկրորդային հումքից արտադրված տոպրակների։ 2019 թվականի հունվար-փետրվար ամիսներից սկսած իրականացվել են իրազեկման արշավներ և արդեն բավականին մեծ փոփոխություններ կան: Ենթադրվում էր, որ փոփոխությունները երկու փուլով պետք է իրականացվեն. առաջին փուլում համապատասխան վճարով էր լինելու ( մեր երկրում սկսեցին գումար գանձել՝ 10-20 դրամ, պոլիէթիլենային տոպրակների համար: Սակայն, ուսումնասիրությունը ցույց է տալիս, որ այդ քայլը ոչ միայն չնպաստեց պոլիէթիլենի շրջանառության նվազեցմանը, այլեւ ուղղված չէր դրան, որովհետեւ պոլիէթիլենային տոպրակների վաճառքից ստացված հասույթը հիմնականում ուղղվում է սուպերմարկետների տնտեսական հզորացմանը՝ 10 դրամից չնչին բնապահպանական հարկ է վճարվում, իսկ մնացածը գանձվում է որպես շահույթ։ ), երկրորդում տարածվելու էր արգելքը, հետևաբար տնտեսվարողները ժամանակ ունեն վերապրոֆիլավորվել շուկայում:Առաջին փուլը արդեն տևական ժամանակ է ինչ գործարկվում է և, եթե մի քանի տարի առաջ այն քաղաքացիները, որոնք տոպրակ չէին ուզում, նրանց տարրօրինակ հայացքով էին նայում, ապա այսօր դա զարմանք չի հարուցում: Նախարարի խոսքով` մեկանգամյա օգտագործման պլաստիկի օգտագործման արգելքը դրվում ոչ միայն աղտոտումը կանխարգելելու նպատակով, այլ այն պատճառով, որ այն մտնում է սննդային շղթա: Այսօր ամբողջ աշխարհը գնում է նրան, որ հրաժարվի մեկանգամյա օգտագործման պլաստիկից, քանի որ այն ներթափանցում է հողաշերտ, հայտնվում ձկների ու կենդանիների ստամոքսում: Նշեմ, որ Հայաստանում գրեթե բոլոր սուպերմարկետներում գործարկվում է մինչև 50 միկրոն հաստության պոլիեթիլենային տոպրակներ: Այստեղից հարց է առաջանում , թե մարդիկ որպես աղբի տոպրակ ինչ են օգտագործելու: Էրիկ Գրիգորյանը շտապեց արձանագրել , որ աղբի տոպրակները պատրաստվում են երկրորդային հումքից, հետևաբար չեն արգելվի:
Օրինագիծը դրական արձագանք գտավ ԱԺ-ում: Ես նույնպես շատ դրական եմ վերաբերվում կենցաղային պլաստիկի օգտագործման արգելմանը Հայաստանում և հույս ունեմ , որ հաջորդ քայլը կլինի պլասմասե շշերի, մեկանգամյա օգտագերծման սպասքի արգելումը:
Ինչ ուղղություններով է օգտագործվում պլաստիկը:
Գրեթե անհնար է մանրամասն նկարագրել, թե որտեղ է այժմ օգտագործվում պլաստիկը: Այն լայնորեն օգտագործվում է շինարարության, համակարգչային տեխնոլոգիաների, հեռախոսների, հագուստի և շատ ավելին` արտադրության մեջ: Այսինքն ՝ դա անհրաժեշտ է ամենուր: Այդ իսկ պատճառով ես կցանկանայի ուշադրություն դարձնել այս նյութի օգտակարությանը և դրա ազդեցությանը մարդու առողջության վրա:
Եթե մենք խոսում ենք շինարարակն պլասմասայի մասին, ապա այն ներառում է էկոլոգիապես մաքուր նյութեր: Դա լիովին անվնաս է մարդկանց համար: Պլաստիկի արտադրության մեջ բոլոր տեխնոլոգիաներին և համամասնություններին համապատասխանելը երաշխավորում է նյութի բարձր ամրությունը: Ժամանակակից գիտությունը մեզ հնարավորություն է տալիս ստեղծել տարբեր նյութեր, որոնք արդյունավետորեն օգտագործվում են կյանքում: Փաստացի, տեխնոլոգիական առաջընթացը հասել է մեծ մաշտաբների: Արդեն անհնար է պատկերացնել մեր ապագան առանց այդ նյութերի:
Երկարակյաց և թեթև պլաստիկե արտադրանքները ամուր կապված են մեզ առօրյա կյանքում: Վառ օրինակ է պլաստիկ քարտերի արտադրությունը: Այժմ նրանց մեզ ամենուրեք պետք են `աշխատավարձ ստանալիս, սուպերմարկետում զեղչ ստանալիս, գործուղումների ժամանակ և այլն: Բացի այդ, պլաստիկը արդյունավետորեն օգտագործվում է պլաստիկ տարաների, մեքենաների մասերի, տարբեր հսկիչ և նախազգուշացնող համակարգերում, ինչպես նաև բժշկության մեջ: Վերջին նորույթը արհեստական սիրտ է:
Մեր կյանքում ամենատարածված ոլորտը, որտեղ օգտագործվում է պլաստիկը, դա բջջային հեռախոսների և համակարգիչների արտադրությունն է: Ամեն օր շփվում ենք այս նյութի հետ և կարող ենք զգալ այս նյութի որակը, հյուսվածքն ու թեթևությունը: Պլաստիկի շնորհիվ շատ հարմարանքներ ավելի արդյունավետ են գործում, ունեն գրավիչ ձևավորում և պարզեցնում են մեր կյանքը:
Այնուամենայնիվ, գիտնականների կողմից հորինված յուրաքանչյուր նոր նյութ այս կամ այն աստիճանով բացասաբար է անդրադառնում էկոլոգիայի վրա: Ժամանակակից պլաստիկը ձեռք է բերվում նավթամթերքից: Եվ եթե նյութն ինքնին ոչ թունավոր է շահագործման ընթացքում, ապա ուտիլիզացման ընթացքում այն վնասակար է դառնում մարդու և շրջակա միջավայրի համար: Էկոլոգիական կապի խաթարման հետևանքով մեր մոլորակի հսկայական տարածքները դառնում են կյանքի համար ոչ պիտանի:
A red plastic band discarded in Caribbean Sea threatens the life of a blue striped grunt fish.
Պլաստիկը լուրջ վնաս է հասցնում շրջակա միջավայրին ՝ սկսած դրա արտադրությունից մինչև ուտիլիզացում: Գործարանները, որոնք արտադրում են պլասմասե արտադրանք, տարեկան մթնոլորտ են բաց թողնում մինչև 400 միլիոն տոննա ածխածնի երկօքսիդ, իսկ մոտավորապես 800 տեսակ կենդանիներ այսօր կանգնած են ոչնչացման եզրին ՝ դրանք ուտելու կամ դրանցից թունավորվելու պատճառով:
Մեկանգամյա օգտագործման պարկերը խցանում են քաղաքի կոյուղու համակարգը և ստեղծում ջրհեղեղի սպառնալիքներ, իսկ պլաստիկ բեկորները խցանում են ափերն ու հանգստավայրերը, որոնք նախատեսված են հանգստի համար ՝ վնասելով զբոսաշրջության զարգացմանը:
Հայտնի է, որ պլաստիկը քայքայվում է մոտ 200-400 տարվա ընթազքում: Հայտնվելով հողի մեջ, պլաստմասսան քայքայվում է մանր մասնիկների և աղտոտում հողը քիմիական նյութերով, որոնք գործարանները օգտագործել են արտադրության ընթացքում: Դա կարող է լինել քլոր, տարբեր քիմիական նյութեր, թունավոր կամ քաղցկեղածին հակաբորբոքիչներ: Պլաստիկի միկրոմասնիկները և դրանց քիմիական նյութերը ստորերկրյա ջրերի միջոցով թափվում են մոտակա ջրային աղբյուրները, ինչը հաճախ հանգեցնում է կենդանիների զանգվածային մահվան:
The unaltered stomach contents of a dead albatross chick photographed on Midway Atoll National Wildlife Refuge in the Pacific in September 2009 include plastic marine debris fed the chick by its parents. (Chris Jordan)
Պլաստիկը կազմում է օվկիանոսներում եղած ամբողջ աղբի մոտ 80 տոկոսը: Արևի լույսի ազդեցության տակ այն քայքայվում է փոքր մասնիկների: Արդյունքում, ստացվում է, որ նույն թափոնները, որոնք մենք դեն ենք նետում, վերադառնում են մեր ճաշի սեղանին ջրի կամ ուտեստի տեսքով:
Քանի որ պոլիէթիլենային տոպրակ հավաքելը ծախսատար է, այդ պատճառով այն կրճատելու քաղաքականությունը ոչ թե վերամշակումն է, այլ՝ նվազեցումը: Հեշտ եւ արագ միջոցը բազմակի օգտագործման պայուսակների կիրառումը խթանելն է:
2021թ Եվրոմիության մի շարք երկրներում կարգելվի պլաստիկե մեկանգամյա սպասքի, տարաների, ձողիկների և մի շարք այլ ապրանքների վաճառքը:
2019թ Վրաստանը պաշտոնապես արգելեց ցանկացած հաստության մեկանգամյա օգտագործման պլաստիկ պայուսակների արտադրությունը, ներմուծումն և վաճառքը:
2020թ Նեպալի իշխանությունը արգելեց 30 մկմ-ից պակաս հաստությամբ մեկանգամյա պլաստիկ արտադրանքի վաճառքը և օգտագործումը:
Իսրայելը դեռևս արգելք չի մտցրել ամբողջ երկրում, բայց արդեն իսկ միջոցներ է ձեռնարկել պաշտպանելու Կարմիր ծովի ափերը: Լողափներում այժմ անհնար է օգտագործել ոչ միայն պայուսակներ և պլաստիկե արտադրանքներ, այլև ցանկացած նյութից պատրաստված տարաներ, որոնք նախատեսված չեն կրկնակի օգտագործման համար, այդ թվում `ստվարաթուղթ և ալյումին:
Այս տարի Նյու Յորքը դարձավ ԱՄՆ երրորդ նահանգը, որն արգելեց պլաստիկ պայուսակների օգտագործումը:
Ինչ վերաբերում է պլաստիկ շշերին և մեկանգամյա օգտագործման սպասքին, կարծում եմ դրանք կարելի է փոխարինել ապակով և թղթով կամ ալյումինով: Ճիշտ է արժեքի տեսանկյունից դրանք ավելի թանկ են, բայց մարդկությունը պարտավոր է հոգ տանել բնության և հետագա սերունդների առողջության մասին:
Մեծ հետաքրքրությամբ կարդացի նյութը, շատ ողջունելի է պն. Բեգոյանը մոտեցումը կապված տնկիների տարիքի հետ, քանի որ ինքս ականատես եմ եղել շիվերի տնկման ոչ արդյունավետ լինելուն: Կարող եմ օրինակ բերել Նոր-նորքի եկեղեցու հարակից տարծքում տարներ առաջ կազմակերպված ծառատունկին , երբ տնկվեց բավականին մեծ քանակությամբ շիվեր, բայց խնամքի և ոռոգման ոչ բավարար քանակի պատճառով շիվերն այդպես էլ ծառեր չդարձան:
Հավելյալ 500 աշխատատեղը շատ ողջունելի է, ինչը նշանակում է, որ ևս 500 ընտանիք կունենա առնվազն 1 աշխատող: Հաշվի առնելով ոլորտի առանձնահատկությունը, ենթադրում եմ, որ ՊՈԱԿ-ում կաշխատեն հիմնականում միջին տարիքից բարձր անձիք, ինչը ողջունելի է, քանի որ ավելի երիտասարդ կադրերը այսօր Հայաստանում ավելի հեշտ են աշխատանք գտնում , քանի ասենք 50 տարեկանից բարձր անձիք:
Ինչ վերաբերվում է աղբի վերամշակմանը, ապա դա հիանալի կլինի, քանի որ մեր պես փոքր երկրի համար կարծում եմ, որ դա շատ օգտակար կլինի: Աղբի վերամշակումը դժվար է պատկերացնել առանց աղբի տեսակավորման: Հպարտությամբ և ուրախությամբ եմ լցվում , երբ մեր օրերում արդեն իսկ հանդիպում եմ վայրեր, որտեղ արդեն իսկ դրված են աղբամաններ նախատեսված թղթի, ապակու կամ պլաստիկի համար (օրինակ Աստղիկ բժշկական կենտրոնում ): Եվ եթե այսօրվանից յուրաքանչյուրս հասկանանք դրա կարևորությունը , կարծում եմ նախագիծը շատ կարճ ժամանակում հաջողություններ կգրացի: Ինչ վերաբերում է վտանգավոր թափոններին, հինալի կլինի ունենալ հանձնման կետեր, քանի որ մինչ օրս Հայաստանում չկա, որևէ տեղ, որտեղ կարելի է հանձնել շարքից դուրս եկած էլեկտրական կամ սովորական մարտկոցը(Էլեմենտ) և բնակչության մեծ մասը չգիտակցելով ինչ մեծ վնաս է հասցնում բնությանը, դրանք նետում են աղբամանը: Մեր տանը կա մարտկոցների համար նախատեսված տարա, որտեղ արդեն 1 տարուց ավել է հավաքում ենք շարքից դուրս եկած մարտկոցները, այպես որ հանձնման կետ բացվելուն պես սիրով այն կհանձնեմ:
Կուզենայի իմանալ թե ինչպես եք պատրաստվում ուտիլիզացնել վտանգավոր թափոնները, քանի որ Հայաստանում չկա նմատատիպ գործարան: Տարածաշրջանում միակ երկիրը, որտեղ ընդունում են ասենք, օրինակ , մարտկոցներ՝ուտիլիզացման համար, դա Ռուսաստանի դաշնության Չելյաբինսկ քաղաքն է , բայց այդ ապրանքը պահպանելու և այնտեղ փոխադրելու համար բավականին խոչընդոտներ կան:
Ջուրն առկա է երկրագնդի բոլոր թաղանթներում։ Այն կենդանի նյութի կարևորագույն բաղադրիչն է, առանց որի կյանքն անհնար է։ Ջուրը երկրագնդի վրա գոյացնում է նաև առանձին թաղանթ‘ ջրոլորտ, որն աշխարհագրական թաղանթի անհրաժեշտ բաղադրիչն է։ Ջուրը միաժամանակ կարևորագույն բնական ռեսուրս է:
. Ջրային ռեսուրսների բաշխվածությունը երկրի վրա
Երկրի ընդհանուր մակերեսից 510 միլիոն կմ2 զբաղեցնում է ցամաքը, ինչը կազմում է 29,2%: Մոլորակի մնացած մասը՝ ծովերն ու օվկիանոսներն են: Օվկիանոսների ջրամատակարարումը հասնում է 1370 միլիոն կմ 3-ի: Գետերի և լճերի մաքուր ջուրը զբաղեցնում է մոտ 230 հազար կմ 3, սառցադաշտերը ՝ 24 միլիոն կմ 3: Սառցադաշտերի հալումը կարող է բարձրացնել օվկիանոսների մակարդակը 0,64 մ-ով որը սակայն կբերի հողերի մոտ 1% խորտակման: Թեև հսկայական է երկրագնդի ջրային զանգվածը, սակայն դրա մեծ մասը աղի է և պիտանելի չէ մարդու կողմից օգտագործման համար: Քաղցրահամ ջրի պաշարները կազմում են ողջ ջրային զանգվածի 2.5%-ը, ընդ որում դրա միայն մի մասն է պիտանի խմելու համար:
Ստորգետնյա ջրերը (մինչև 5 կմ հաստությամբ) 60 միլիոն կմ 3 են, որից 4 միլիոն խարանարդ.կմ գտնվում է ջրի ակտիվ փոխանակման գոտում: Ջուրը անընդհատ շարժման մեջ է `դրա քանակն ու որակը փոփոխվում են ժամանակի և տարածության մեջ:
. Ջրային ռեսուրսների հիմնախնդիրները ըստ տարածաշրջանների
Երկրագնդի ցամաքում ջրային պաշարները չափազանց անհավասար են բաշխված: Զարգացող երկրներում 1 մլրդ մարդ զրկված է մաքուր ջուր օգտագործելու հնարավորությունից իսկ աշխարհի բնակչության 20%-ը զգում է նրա անբավարարությունը: Ներկայումս Պարսից ծոցի արաբական երկրներում 1 լիտր հում նավթի փոխանակումը մեկ լիտր ջրի հետ համարվում է շահավետ գործարք: Ջրի անբավարարությամբ են տառապում Հյուսիսային Աֆրիկայի, Մերձավոր արևելքի,Ասիայի երկրները: Ջուրը վճռորոշ սահմանափակող գործոն է դարձել Հարավային Աֆրիկայի զարգացման համար: Հսկայական քանակի ջուր է օգտագործում Եվրոպան:
Աֆրիկայում եւ Մերձավոր արեւելքում ջրի հարցն արդեն սրված է և պատճառ է հանդիսանում ոչ միայն հետամնացության եւ աղքատության, այլև քաղաքական անկայունության, էթնիկական և միջպետական կոնֆլիկտների: Եգիպտոսը, Սուդանը եւ Եթովպիան մշտապես թշնամանքի մեջ են Նեղոսի ջրերի համար: Այդպիսի խնդիր կա պաղեստինցիների եւ հրեաների միջև Հորդանանի ջրերի, Թուրքիայի եւ Իրաքի միջեւ՝ Տիգրիս գետի ջրերի, Թուրքիայի եւ Սիրիայի միջեւ՝ Եփրատի ջրերի, Հնդկաստանի եւ Բանգլադեշի միջեւ՝ Գանգես գետի հոսքի համար:
. Ջրային ռեսուրսները Հայաստանում
29.800 քառ.կմ մակերես ունեցող Հայաստանի տարածքում ձևավորվող ջրային պաշարների միջին բազմամյա հոսքը կազմում է 6.2 մլրդ մետր խորանարդ:
ՀՀ-ը հարուստ չէ մակերևութային հոսքով: Մակերևութային ջրային պաշարները կազմավորվում են երկրի տարածքով անցնող գետերով և տարածքում եղած լճերով:
Հանրապետության տարածքում համեմատաբար խոշոր գետերն են. Արաքս գետի ավազանում Ախուրյանը Կարկաչուն վտակով, ՄեծամորըՔասախ վտակով,Հրազդանը Մարմարիկով, Արփան Եղեգիսով,Որոտանը Սիսիանով և Գորիսով, Ազատը, Վեդին, Մեղրին և Ողջին, Կուրի ավազանումԴեբեդը Փամբակ և Ձորագետ վտակներով, Աղստևը` Գետիկով, Տավուշը և Հախումը, որոնք ունեն 100 կմ և ավելի երկարություն կամ 1000 կմ քառ. և ավելի մեծ ջրհավաք ավազան:
Հայաստանի տարածքում եղած լճերը հիմնականում բարձր լեռնային են և փոքր, բացառությամբ Սևանա լճից, որի մակերեսը կազմում է 1326 քառ.կմ և գտնվում է ծովի մակերևույթից 1897 մ բարձրության վրա: Մյուսներից կարելի է նշել Արփի, Քուր, Ակնա, Այղր և Սև լջերը, որոնցում կուտակված մակերևութային հոսքի ջրերը մասնակցում են աղբյուրների և գետերի սնուցմանը:
Երկրի հիդրոլոգիական ցիկլի ամենավերջին հաշվարկների համաձայն, ամեն տարի տեղումների տեսքով լրացուցիչ գոյանում է ավելի քան 17.6 մլրդ. խորանարդ մետր ջուր, իսկ մոտ 11.5 մլրդ. խոր.մետր ջրի քանակություն ենթարկվում է գոլորշիացման: Երկրի ջրային բալանսը լրացվում է 2 անդրսահմանային ջրային աղբյուրների հաշվին, 0.94 մլրդ. խոր. մետր ջրի գետային հոսքը կատարվում է Հայաստանի Արաքս գետից, իսկ ջրի 1.19 մլրդ. խոր. մետր դեպի արարատյան արտեզյան ավազան է հոսում Թուրքիայի ստորգետնյա ջրերով:
ՀՀ-ը հարուստ չէ ջրային ռեսուրսներով, իսկ նրա աշխարհագրական դիրքի պատճառով համարյա բացառվում է հարևան պետություններից ջուր տեղափոխելու հնարավորությունը:
. ՓՀԷԿ-եր՝ էկոլոգիական աղետներ Հայաստանի գետային ցանցի համար
ՀՀ-ում կառուցված և շահագործվող ՓՀԷԿ-երը ոչ թե էլեկտրաէներգիա ստանալու էկոլոգիապես անվտանգ տարբերակ են, այլ իսկական էկոլոգիական աղետ Հայաստանի գետային էկոհամակարգերի համար։ Վստահաբար այս պնդումը վերաբերում է գետերի վրա շահագործվող ՓՀԷԿ-երի գերակշիռ մեծամասնությանը։
Օրինակ՝ Դեբեդի վտակ Մարց գետի վրա կառուցված է եկու ՓՀԷԿ՝ «Մարցիգետ-2» և «Մարցիգետ-1», որոնց շահագործման արդյունքում գետը մոտ 11 կմ երկարությամբ հատվածում հոսում է ոչ թե իր բնական հունով, այլ խողովակների միջով։ Սակավաջուր շրջանում, իսկ դա կազմում է տարվա մեջ գրեթե 8 ամիս, Մարց գետն ըստ էության վերանում է՝ իր ողջ կենսաբազմազանության հետ միասին։ Հետևաբար անհրաժեշտ է իրականացնել լուրջ փոփոխություններ այս ոլորտը կարագավորող օրենսդրական ակտերի մեջ՝ հատկապես գետերի էկոլոգիական հոսքի քանակը հաշվելու եղանակի առումով։
. Ընտրել հայաստանյան գետերից մեկը, նկարագրել էկոլոգիական վիճակը, տնտեսական նշանակությունը:
Հրազդան գետը, թափվում է Արաքս, Երկարությունը,կմ 141, Ջրահավաք մակերեսը քառ.կմ 2310, Ընդհանուր անկումը, մ 1090 :
Հրազդան գետը Արաքս գետի խոշոր վտակներից է: Ունի 141 կմ երկարություն։։ Ավազանի մակերեսը 2650 կմ2 է (առանց Սևանա լճի)։ Սկիզբ է առնում Սևանա լճից, հոսում հարավարևմտյան ընդհանուր ուղղությամբ, անցնում Գեղարքունիքի, Կոտայքի մարզերով, Երևան քաղաքով, Արարատի մարզով ու թափվում Արաքսը։ Ջրի տարեկան միջին ծախսը 22,6 մ³/վրկ է, առավելագույնը՝ 138 մ³/վրկ, նվազագույնը՝ 9 մ³/վրկ, տարեկան հոսքը 712 միլիոն մ³։
Հրազդան գետի ջրերն օգտագործվում են էներգետիկ, ոռոգման և ռեկրեացիոն նպատակներով: Գետը ենթարկվում է հզոր մարդածին ազդեցության: Գյուղատնտեսական, արդյունաբերական և կենցաղային հոսքաջրերի ազդեցության արդյունքում գետի ջրերն աղտոտվում են, իսկ հիդրոբիոնտները ենթարկվում են լուրջ փոփոխությունների:
Այսօր ջուրը մարդկության գլոբալ խնդիր է: Ժամանակակից աշխարհում մոտ կես միլիոն մարդ զգում է դրա սուր պակասություն, իսկ մինչև 2025 թվականը փորձագետները կանխատեսում են աիդ թվի աճ մոտ 5 անգամ: Ինչպես մյուս դեպքերում, մարդկության ջրային խնդրի սրման հիմնական պատճառը քաղաքաշինությունն է: Մարդկությունը իր կարիքները հոգալու համար խախտում և աղտոտում է էկոհամակարգը, ինչը հանգեցնում է իրավիճակի վատթարացման: Այսօր , յուրաքանչյուր մարդ անմտորեն ծախսում է ջուրը շատ ավելի մեծ ծավալներով, քան իրեն պետք է:
ՆԿԱՐ 1. Մաքուր ջրի պաշարների բաշխման քարտեզ:
Եթե յուրաքնաչյուր մարդ ատամները լվանալու ընթացքում անջատի ծորակի ջուրը, ապա 1 առավոտվա ընթացքում նա կխնայի առնվազն 20լիտր մաքուր ջուր:
Պետք է պաշտպանել ջուրը ախտոտումից: Այդ նպատակով կառավարությունները պետք է մշակեն համատեղ ծրագրեր `կանխելու ջրամբարներում թափոնների արտանետումից և բոլոր արդյունաբերական կայաններում տեղադրեն մաքրման օբյեկտներ և կայաններ:
Աշխարհի ամենաաղտոտ գետերը
Գանգես գետ — Հնդկաստանի սուրբ կեղտոտ գետ, Աշխարհի ամենաաղտետված գետերից մեկը Դեղին գետ Խուանխե- ևս համարվում է շատ կեղտոտ գետերից մեկը Միսիսիպիի ջրերը- Ամերիկայում ամենակեղտոտ և անկենդան գետը Քինգ գետը- Ավստրալիայի ամենաաղտոտ գետն է Վոլգա գետը -համարվում է կեղտոտ
Ընկերությունը ուզում էր շահագործել Ամուլսարը, որ գտնվում էր Երևանից ոչ հեռու մի գյուղում, որի բնակիչները բնականաբար դեմ էին այդ նախագծին։ Սակայն ընկերությունը աշխատանք առաջարկեց բնակիչներին և նրանք համաձայնվեցին, այսինքն նրանք որոշեցին հանդուրժել հանքի շահագործումը՝ աշխատանք ունենալու պայմանով։
Ինչով է վնասում այդ պրոցեսը գյուղին՞
Բան այն է, որ հանքի շահագործման ընթացքում, անջատվում են բազմաթիվ ծանր մետաղներ և թունավոր նյութեր, ինչի հետևանքով բնակիչների մոտ հետզհետե առաջացան բազմաթիվ ծանր հիվանդություններ։
Բացի այդ, հանքի շահագործման հետևանքով թունավորվում են հողերը․ Ստացվում է որ գյուղացին տանջվելով ծառեր ու բույսեր է տնկում, ջրում որպեսզի բերքը վաճառեն, բայց աղտոտված ու թունավորված հողի բերքի մեծ մասը փչանում է ու գյուղացիները չեն կարողանում ոչ միայն իրենց ծախսը հանել այլև չեն կարողանում իրենց օրվա հացը ապահովել։
Ամեն ինչ գնում էր իր հունով, քանի դեռ մի օր տեղի ունեցավ վթար, որի պատճառով ընկերությունը միանգամից կանգնեցրեց հանքի գործնեությունը․ Գյուղացիները մնացին անգործ, արդյունքում այս նախագիծը ոչ միայն օգուտ չտվեց այլ նաև թունավորեց հողը ինչի հետևանքով գյուղացիները մնացին անգործ։
Մենք շատ անխնա ենք մեր մոլորակի հետ, և այդ անխնայության համար ուրիշներն են պատասխանություն կրում, օրինակ կարմիր գրքում գտնվող կենդանիները, կամ մեր ջուրը մենք չենք կարողանում ռացիոնալապես օգտագործել որի պատճառով շատ կենդանիներ և նույնիսկ մարդիկ մնում են առանձ ջրի, օրինակ աֆրիկական երկրներում կամ հնդկաստանում։ Մարդիկ նաև անխնայողաբար կտռում են շատ անտառների հեկտարներ և աղտոտում են երկրի մթնոլորտը, որի պատճառով սկսվում է գլոբալ տաքավում և դրա հետևանքները կարող էնք տեսնել հարավային բևեռում։
«Հայաստանիկոտրվողողնաշարը»– ֆիլմի դիտում վերլուծություն՝ հանքարդյունաբերությունը, գերակա շահը, բնություն և բնապահպանություն բացատրել պոչամբար բառը, գրել Հայաստանի բոլոր պոչամբարները գրել հանքարդյունաբերության հետևանքով առաջացող հիվանդությունները թվարկել բնապահպանական վնասները ծանոթանալ ԸնդերքիմասինՀՀօրենսգրքին Ինչպե՞սխախտելօրենքը, որ «ոչոքչնկատի» Սահմանադրականբարեփոխումներըուբնապահպանականոլորտը— կարդացեքշրջանավարտինյութերից Պոչամբարն այն կառույցն է, որտեղ առանձնացվում և ամբարվում են քիմիական վերամշակման հետևանքով առաջացած թունավոր, վտանգավոր քիմիական թափոններն ու հանքաջրերը։ Դրանք հիմնականում կառուցվում են հանքավայրերին մոտ տարածքներում: Գործող պոչամբարներն առաջին հայացքից նման են լճերի, բայց, ի տարբերություն դրանց, պոչամբարները «հարուստ» են կյանքի համար վտանգավոր, թունավոր նյութերով: Պոչամբարները գործում են մինչև նախագծով դրանց համար նախատեսված ծավալի սպառումը կամ հանքավայրի շահագործման ավարտը: Պոչամբարները փակվում են՝ պատվելով հողային շերտով, որի վրա այնուհետ բուսականություն է աճեցվում: Այդպես փորձ է արվում կանխել պոչամբարներում կուտակված վտանգավոր նյութերի ներթափանցումը բնական միջավայր: Հայաստանում մետաղական հանքարդյունաբերության բուռն զարգացումը շրջակա միջավայրի աղտոտմանը զուգահեռ ուղեկցվում է առողջապահական խնդիրներով: Շահագործվող հանքավայրերի և գործարանների հարակից տարածքների բնակիչները, մասնագետները տարիներ շարունակ ահազանգում են ծանր […]
Վովա Չոբանյանի բլոգ 