Рубрика: հասարակագիտություն

Մարդը իր կյանքի ողջ ընթացքում օգտվում է բնության ու շրջակա միջավայրի բարիքներից, բայց հաճախ առանց գիտակցելու թե արդյունքում ինչ վնաս կամ օգուտ կարող է հասցնել իր միջավայրին: Որոշ մարդիկ ջանք չեն խնայում բարեկարգելու ու գեղեցկացնելու իրենց շրջակա միջավայրը մինչդեռ մյուսներ անխնա ու հաճախ էլ անգիտակցաբար փչացնում ու աղտոտում են այն:

Ես բնակվում եմ Դավթաշեն վարչական շրջանում: Վերջին տարիներին բավականին աշխատանքներ են տարվել կանաչապատելու ու լուսավորելու համար փողոցները մենք էլ մեր հերթին փորձում ենք կանաչապատել ու բարեկարգել մեզ շրջապատող հարակից տարածքները:

Բայց այսօր կփորձեմ նկարագրել իմ շրջակա միջավայրի գեղագիտական կողմը …Մեր տանից քիչ հեռու գտնվում է Արցախյան ազատամարտի զոհերի հիշատակը հավերժացնող հուշարձան, որտեղ երբեմն գնում ենք զբոսնելու համար: Անցած տարի այդ նույն տարածքում ՝ Հայրենական և Արցախյան պատերազմների հուշարձանի մոտ, տեղադրվեց նաև քանդակագործ Արտակ Համբարձումյանի քանդակած խաչքարը, որը նվիրված է 2016 թ. Ապրիլյան պատերազմի զոհերի հիշատակին: Հնարավոր չէ մուտք գործել Դավթաշեն վարչական շրջան ու չնկատել աշխարհի աշխարհի 9-րդ չեմպիոն Դավիթ Պետրոսյանին նվիրված հուշարձանը՝ տեղադրված 2006թվականին և որի անունով էլ կոչվում է գլխավոր փողոցներին ամենամեծը:

Սրբոց Նահատակաց եկեղեցին, որը գտնվում է Դավթաշեն կամրջի հարևանությամբ կառուցվել է 1996թ-ին՝  ԱԺ պատգամավոր Ռուբեն Գևորգյանի հովանավորությամբ և նվիրված է հանուն հավատի և հայրենիքի նահատակված հայ ազատամարտիկների հիշատակին։Եկեղեցու նախագծի հեղինակն է Լևոն Ումեդյանը։ Եկեղեցին գմբեթավոր է։ Կառուցված է մոխրագույն տուֆից:

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

Մարդկության պատմությանը բացմաթիվ հասարակարգեր են հայտնի: Այդ համակարգերից ամենաանարդյուտավետը համարվում է ամբողջատիրությունը( տոտոլիտարիզմ): Ամբողջատիրությունը կենտրոնացված կառավարման հրամայավար ձև է, որը կարգավորում է պետական և մասնավոր գործունեության բոլոր կողմերը:  Առավել հայտնի ամբողջատիրական ռեժիմներն էին կոմունիստականը ԽՍՀՄ-ում, որը գոյատևեց 70 և ֆաշիստականը Գերմանիայում՝ որը գոյատևեց 12 տարի:

Ամբողջատիրական պետությունը բնորոշվում է ողջ հասարակության մեջ ներթափանցելու, նրա առանձին մասերը համընդհանուր վերահսկողության ենթարկելու և կուսակցական ղեկավարության կողմից պլանավորման ձգտումով: ԽՍՀՄ-ում ամբողջատիրության տնտեսական հիմքը դարձավ սեփականության պետականացումը:

Ամբողջատիրությունը բռնապետի ամբողջական գաղափարախոսությունն է, որը պետք է հարգվի և որին պետք է ենթարկվեն բոլոր մարդիկ պետության մեջ առանց բացառության: Դա ամբողջական վերահսկողությունն է զանգվածային լրատվության բոլոր միջոցների, տնտեսության, քաղաքականության և մասնագիտական գործունեության և նույնիսկ անձնական կյանքի և մարդկանց հոգիների նկատմամբ: Նման բռնապետության պայմաններում մարդու համար տեղ չկա իր անձի, իր իրավունքների և ազատության համար: Ամբողջատիրական պետությունը չի կարող լինել իրավական, այսինքն այնպիսին, որտեղ դատարանը անկախ կլիներ իշխանություններից, իսկ օրենքները իրապես կպաշտպանվեին: Նման պետությունը ուղղակի անկարող է նման համակարգի գոյության պայմաններում: Ձևականորեն օրենքները պաշտպանում էին բոլոր քաղաքացիների իրավունքները, բայց իրականում միայն նրանց, ովքեր չէին ընկնում «ազգի թշնամիների» կամ «ռեյխի թշնամիների» ցուցակի մեջ: Ամբողջատիրական գաղափարախոսության հիմքը «մեկ ընդհանուր մեծ գաղափար»-ն է, որը ներկայացվում է որպես բոլոր խնդիրների լուծման բանալի:

Կարծում եմ, մեղմ ասած, դժվար է ապրել նման համակարգում, որտեղ իշխանությունը պարտադրում է իր ճշմարտությունը և ժողովուրդը պիտի անվերապահորեն հավատար այդ ճշմարտությունը, այլ կարծիք լիներ չէր կարող, դա դիտվում էր որպես այլախոհություն և խստագույնս պատժվում էր: Մարդիկ զուրկ էին այլընտրանքային տեղեկատվական դաշտից , ամբողջ տեղեկատվությունը կենտրոնացված էր 1 ձեռքում և ուղեղների լվացումը այնքան խորն էր ընթանում, որ մարդիկ ակամայից դառնում էին այդ գաղափարների կրողները: Մարդիկ դառնում էին ոչ թե մտածող, այլ պատրաստի գաղափարի կրող: Իմ կարծիքով, մարդիկ ովքեր հիմա մեծ երանությամբ են հիշում այդ ժամանակաշրջանը, կարոտում են իրենց երիտասարդությունը: Մարդիկ ավելի շատ կատարածուներ էին, պետությունը կայացնում էր որոշումներ, իսկ մնացածը դրանք կատարում էր, չկար ինքնուրույն որոշում կայացնելու հնարավորություն և մարդիկ սովորել էին դրան, քանի որ իրենց վրա ոչ մի պատասխանատվություն չէր ընկնում, ինչպես ասում էին, այդպես էլ արվում էր և այդ ամենը պետությունը այնպես գրագետ էր համեմում, որ մարդիկ իրենց կատարածու լինելուց միայն երջանիկ էին : Հասարակության մոտ կար քիչ թե շատ հավասարության զգացում, չկար սոցիալական մեծ տարբերություն, ավելի ճիշտ կարծում եմ, որ այն ժամանակ էլ կար, բայց մարդիկ վախենում էին իրենց ունեցածը ի ցույց դնել: Մարդը ապրում էր ընդհանուր գաղափարների համար, շատ էին հնչում հավասարություն, եղբայրության, արդարության լոզունգները, բայց հիմա երբ ետ հայացք ենք գցում այդ համակարգերի վրա, որպես պատմական իրողություն, փաստում ենք , որ դրանք ոչնչոցնում էին հենց մարդուն:

Բայց այն ժամանակ կային իրողություններ, որոնց վրա աչք փակելը այնքան էլ ճիշտ չի լինի: Օրինակ Խորհրդային Միության տարիներին(70-80ական թթ) սոցիալական ոլորտում քայլեր էին արվում մարդկանց կենսապայամանները բարելավվելու համար: Ապահովված էր կենսական մինիմումը: 1-2% էր կազմում մարդկանց թիվը, որոնք օրվա հացի գումար չունեին: Այսօր պաշտոնական տվյալներով ՀՀ-ում աղքատությունը կազմում է մոտ 30%: Հիմա ամեն ինչ մասնավորի ձեռքին է, եթե գումար ունես կարող ես բնակարան գնել , եթե ոչ, ապա չես կարող: Այն ժամանակ պետությունն էր ապահովվում, պետության ներուժը թույլ էր տալիս դա անել: Կամ մեկ այլ օրինակ, Խորհրդային սահմանադրությունը՝ իր ընտրակարգով թույլ էր տալիս ազգային ժողովի պատգամավորին հետ կանչել, եթե նա իր ընտրողի շահերը չէր արտահայտում, այսօր դա իսպառ վերացել է: Մենք չենք կարող ազդել պատգամավորի վրա , ով օրենքներ է ընդունում, որով մենք ապրելու ենք: Կրթությունը ամբողջովին անվճար էր ի տարբերություն հիմա:

Կրթական կյանքը սովետական Հայաստանում

Խորհրդային Հ-ում կրթությունը կարելի է բաժանել 2 փուլի: Առաջինը ընդգրկում է 1945-1966թթ, իսկ երկրորդը 1966-1980ական թթ-ի վերջը: Փուլերից յուրաքանչյուրն ուներ իր առանձնահատկությունները, եթե առաջին փուլում կրթության կազմակերպումը նպատակաուղղված էր համակարգի վերակառուցմանը և առավել բնորոշ էին քանակական փոփոխությունները ապա երկրորդ փուլում շեշտը դրված էր բովանդակային փոփոխություն ու որակի վրա: Դպրոցների ինքնուրույնությունը սահմանափակված էր կառավարման ծայրահեղ կենտրոնացմամբ,վարչահրամայական մեթոդների կիրառմամբ որի հետևանքով արմատավորվում էր միօրինակությունը և բացառում էր բազմազանությունն ու բազմակարծությունը: Դպրոցական դասագրքերը հիմնականում հաջողված էին, շարադրված էին մատչելի, համակարգված ու տրամաբանված: 1960-ականների սկզբին արդեն Խորհրդային կրթական համակարգը մեծ ճանաչում ու համբավ ուներ ամբողջ աշխարհում: Դրա վառ ապացույցն է մի շարք համաշխարհային ճանաչում ունեցող գիտնականներ, որոնք ապրել ու աշխատել են այդ ժամանակաշրջանում: Ուսանողը դեռ ԲՈՒՀ -ը չավարտած արդեն գիտեր, որ ինքը աշխատելու է այսինչ կամ այնինչ տեղը:

Հիմա այդպես չէ, նախ կրթուրյունը վճարովի է և ԲՈՒՀ—ը ավարտելուց հետո անձը վստահ չէ, որ կկարողանա գտնել իր մասնագիտությամբ աշխատանք: Բայց մյուս կողմից, կրթական համակարգը ազատ է, մասնագիտությունների ընտրանին շատ մեծ, մարդ կարող է կրթություն ստանալ Հայաստանում բայց աշխատանքի անցնել արտասահմանում: Այժմյան սերունդը ձեռքի տակ ունի հսկայական ինֆորմացինոն դաշտ, որտեղ յուրաքանչյուրը կգտնի այն ինչն իրեն հետաքրքիր է: Համացանցի առկայությունը ամբողջովին փոխեց մարդկանց կենսակերպը:

Հանգիստը ԽՍՀՄ-ում

Հանգիստը ԽՍՀՄ-ում կազմակերպվում էր այսպես կոչված Պրոֆմիությունների միջոցով: Աշխատավոր մարդիկ ստանում էիր ուղեգրեր, հանգիստը կազմակերպելու համար, բայց միայն ԽՍՀՄ կազմի մեջ մտնող երկրներում: Հիմա, մարդը հանգիստը կազմակերպում է իր միջոցներով ՝ առանց որևէ սահմանափակման :

Բժշկությունը նույնպես անվճար էր: Այժմ բժշկությունը մեծամասամբ վճարովի է, բայց կարծում եմ որակը անհամեմատ ավելի բարձր է: Չնայած, որ պետությունը ջանքեր է գործադրում, որպեսզի ամեն տարի ավելի շատ մարդ օգտվի Պետպատվերներից:

Ես ուրախ եմ, որ ապրում եմ անկախ, ազատ Հայաստանի Հանրապետությունում, որտեղ յուրաքանչյուր անձ կարող է բարձրաձայնել իր կարծիքը, ունի ազատ ընտրություն հնարավորություն և անսահմանափակ ինֆորմացիոն դաշտ:

Փոքր հասակում մեծերից հաճախ էի լսում այս արտահայտությունը, բայց երբեք խորը չէր մտորում դրա բուն իմաստի մասին: Տարիքի հետ միայն սկսում ես գիտակցել, որ ընտանիքն է մարդու ունեցած ողջ հարստությունը: Երբ ընտանիքում տիրում է սերն ու համերաշխությունը, փոխըմբռնումն ու կարեկցանքը, այլևս ոչ մի արտաքին ուժ ի զորու չէ ներս խուժել տան պատերից ներս ու խախտել ընտանիքի անդորրը:

Ինպես բոլոր ընտանիքնեը, իմ ընտանիքը նույնպես ունի իր սովուրույթներն ու ավանդույթները: Օրինակ մեր ընտանիքում սովորույթ է ընթրել ողջ ընտանիքով, հայրս ու մայրս փորձում են միշտ ժամանակին տուն վերադառնալ աշխատանքից, որպեսզի ողջ ընտանիքը հավաքվի ընթրիքի սեղանի շուրջ:

Մեծ ոգևորությամբ են տանը պատրաստվում ՛՛Զատիկի՛՛ տոնին: Տատիկս անպայման պատրաստում է տոնը խորհրդանշող բոլոր ուտեստները, չնայած որ բոլոր ուտեստներն են , որ մեր կողմից սիրելի են, բայց ինչպես տատիկս է պնդում, առանց դրանց տոնական սեղանը այլևս տոնական չի լինի:

• 

Շուկայական տնտեսության առավելություններն են

1. Հնարավորության սահմաններում ապահովում է ռեսուրսների արդյունավետ օգտագործումը: Արտադրողների միջև մրցակցությունը ստիպում է օգտագործել ռեսուրսները մաքսիմալ արդյունավետ, որպեսզի միավոր ապրանքի արտադրության ծախսերի կրճատման հաշվին ապահովեն ավելի մեծ շահույթ:
2. Պայմանների փոփոխության դեպքում ապահովում է ավելի մեծ ճկունություն: Մարդկանց պահանջարկը անընդհատ փոխվում է: Ազատ մրցակցային շուկայի պայմաններում արտադրողներն անմիջապես արձագանքում են պահանջարկի փոփոխությանը և թողարկում համպատասխան բարիքներ:
3. Խթանում է գիտատեխնիկական առաջադիմությանը: Արտադրողների միջև մրցակցությունը ստիպում է նոր տեխնիկայի ու տեխնոլոգիայի կիրառման միջոցով նվազեցնել միավոր ապրանքի արտադրության ծախսերը, բարելավել դրա որակը և ավելացնել քանակը: Այս հանգամանքը պահանջարկ է ձևավորում գիտական նորությունների նկատմամբ և խթանում դրանց ներդրումը արտադրության մեջ:
4. Բարիքի և ծառայության որակի բարձրացման խթանումը: Արտադրողների միջև մրցակցությունը ստիպում է նրանց անընդհատ բարելավել ապրանքի որակը, հակառակ դեպքում նրնաք կարող են դուրս մղվել մրցակցությունից:

Շուկայական տնտեսության թերություններն են.

1. Արտաքին ազդեցությունների ոչ արդյունավետ կարգավորումը: Արտաքին ազդեցությունը կարող է լինել դրական և բացսական: Օրինակ արտաքին միջավայրի աղտոտումը բացսական է ազդում մարդկանց առողջության վրա, հետևաբար նրանք ստիպված են լինում կատարել լրացուցիչ ծախսեր կատարել՝ դեղորայք ձեռք բերել, վճարել բժշկական հետազոտությունների հմար և այլն: Դրական արտաքին ազդեցության դեպքում , օրինակ կանաչապատում, վարակիչ հիվանդությունների դեմ պայքար և այլն անհրաժեշտ օգտակարություն է ապահովվում հասարակության բոլոր անդամների համար:
2. Չի ապահովում հասարակական բարիքների նկատմամբ մարդկանց պահանջմունքների բավարարումը: Հասարակական բարիքներ են համարվում ա.ազգային անվտանգության համկարգի ձևավորում բ.քաղաքացիների իրավունքների ապահովում գ. հասրակական կարգի պաշտպանություն դ. տարբեր տեսակի ծառայությունների ապահովում (առողջապահություն, կրթություն, ճանապարհների կառուցում)
3. Չի ապահովում տեղեկատվության ձեռքբերման համաչափություն: Տնտեսվարող սուբյեկտների մի մասը ունի անհրաժեշտ տեղեկություններ ձեռք բերելու հնարավորություն իսկ մյուսները՝ ոչ: Այս հանգամանքը սպասվելիք իրադարձությունների վերաբերյալ անորոշ իրավիճակ է ստեղծում : Անհրաժեշտություն է առաջանում ապահովագրման գործընթացի ներգրավմանը:
4. Սոցիալական հիմնախնդիրների առկայությունը: Դրանք կապված են սոցիալապես անապահով ընտանիքների, թոշակառուների, անաշխատունակների նվազագույն կենսապայմանների ապահովման հետ:
5. Մենաշնորհների առկայությունը: Խոշոր մենաշնորհների ձևավորումը թուլացնում է մրցունակությունը և խաչընդոտում ռեսուրսների արդյյունավետ օգտագործումը:

Պետության հիմնական տնտեսական գործառույթներն են

1. Հասարակական բարիքների արտադրությունը: Հասարակական բարիքների արտադրությունն իրականցվում է հետևյալ ուղղություններով՝ ա. համապատասխան օրենքների ընդունում և իրագործում բ. երկրի ներսում կարգուգանոնի հաստատում և այլն
2. Արտաքին բացսական ազդեցությունների նվազեցմանն ու դրականի խրախուսմանն ուղղված գործնեությունը: Արտաքին բացսական ազդեցությունների վերացման գործում պետական միջամտությունը կատարվում է 2 եղանակով՝ վարչական և տնտեսական: Վարչական մեթոդներով պետությունը պատժամիջոցներ է կիրառում այտ տնտեսական գործնեության նկատմամբ , որի արդյունքները վտանգավոր են շրջակա միջավայրի համար: Տնտեսական լծակը դա աղտոտման հարկի կիրառումն է , որի միջոցով փոխհատուցվում են դրանցով պայմանավորված կորուստները:

Արտաքին դրական ազդեցությունների խրախուսման նպատակով պետությունը դրամական օժանդակություն է տրամադրում առողջապահության, կրթության , գիտության ոլորտներին և այլն: Այդ ներդրումները մեծ չափով նպաստում են տնտեսության զարգացմանը:

3. Տեղակատվական անհամաչափության հաղթահարումը: Տեղակատվական անհամաչափության հաղթահարման նպատակով պետությունը ինֆորմացիա է տրամադրում սպասվող ինֆլացիայի, տոկոսադրույքի փոփոխություն , ապահովագրման ենթակա ռիսկերի վերաբերյալ, մյուս կողմից պետությունը վերահսկում և պատժամիջոցներ է կիրառում անորակ արտադրության համար:

4. Եկամուտների վերաբաշխում: Մրցակցային շուկան եկամուտների հավասարություն չի կարող ապահովվել: Սակայն առկա են բազմաթիվ սոցիալական խնդիրներ, որոնց լուծման համար անհրաժեշտ է կատարել եկամուտների վերաբաշխում՝ հորուստներից դեպք աղքատներ:

5. Հիմնարան հետազոտությունների իրականացում: Կան գիտական գործնեության այնպիսի բնագավառներ , որոնք ունեն ռազմավարական նշանակություն: Դրանցից են տիեզերագնացությունը, միջուկային էներգիայի ստացումը ևայլն: Այս ոլորտները գորշում են պետության հովանավորությամբ:

ՊԵՏԱԿԱՆ ԲՅՈՒՋԵ: ԲՅՈՒՋԵԻ ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹՅՈՒՆԸ

Պետությանը անհրաժեշտ են հսկայական գումարներ՝ իր գործառույթները իրականցնելու համար: Այդ նպատակով պետությունը գումարներ է հավաքագրում ձեռնարկություններից և տնային տնտեսություներից: Այս ձևով ձևավորվում է պետական բյուջե: Պետական բյուջեն համապետական ֆինանսական միջոցների հաշիվն է, որտեղ նշված են դրանց ձևավորման աղբյուրները և օգտագործման ուղղությունները որոշակի ժամանակահատվածում: Սովորոբար 1 տարում: Պետական բյոըջեն հաստատում է օրենսդիր մարմինը՝ Ազգային ժողովը, իսկ դրա կատարումն իրականացվում է գործադիր մարմինի՝կառավորության կողմից: Պետական բյուջեն բաղկացած է եկամուտների և ծախսերի մասից: Եկամուտների հիմնական աղբյուրներն են հարկերը և ոչ հարկային վճարումներից ստացված միջոցները:

Հարկի տնտեսական բովանդակությունը: Հարկը պետական և հասարակական կարիքների բավարարման նպատակով տրվող պարտադիր անհատույց և նախապես սահմանված վճար է:

Հարկման սուբյեկտը իրավաբանական կամ ֆիզիկական անձն է, ով վճարում է օրենսդրությամբ սահմանված հարկերը:

Հարկման օբյեկտը են համարվում տարբեր տեսակի եկամուտները՝ աշխատավարձ, տոկոս, ռենտա, շահույթ և այլն:

Հարակային միավորը հարկման ենթակա օբյեկտի այն մեծությունն է, որի նկատմամբ սահմանվում է հարկման դրույքաչափը: Եթե հարկման օբյեկտը աշխատավարձն է , ապա հարկման միավորը դրա չափն է, իսկ հողի դպքում չափը հա-ով է և այլն:

Հարկի դրույքաչափը հարկային միավոր նկատմամբ սահմանված մեծությունն է՝ տոկոսներով կամ բացարձակ գումարով, որը պարտադիր գանձվում է պետության կողմից: Աշխատավարձի դեպքում այն կարող է լինել 20եկամտահարկ, իսկ 1 հա հողատարածքի նկատմամբ օրինակ 1000դրամ վճար և այլն՞

Հարկի տեսակները: Ըստ հարկման եղանակի հարկերը լինում են ՈՒՂՂԱԿԻ և ԱՆՈՒՂՂԱԿԻ;

Ուղղակի հարկերը սահմանվում է գույքի (ունեցվածքի) և եկամտի նկատմամբ: Ուղղակի հարկի տեսակներն են՝եկամտահարկ, գույքահարկ, շահութահարկ, հողի հարկ և այլն:

Անուղղակի հարկը գանձվում է բարիքների վաճառքից ու ծառայություններից՝ հարկման դրույքաչափ սահմանելու միջոցով: Անուղղակի հարկի տեսակներից են՝ ավելացված արժեքի հարկը, ակցիզային հարկը(գանձվում է ոգելից խմիչքներից, ծխախոտից, զարդեղենից, նավթամթերքից) և մաքսատուրքը: Ակցիզային հարկը դրույքաչափը սահմավում է տվյալ բարիքի չափման միավորով: Օրինակ գարեջրի 1լ համար 70 դրամ, ծխախոտի 1կգ համար 1500դրամ և այլն: Մաքսատուրքը սահմանվում է ներմուծվող և արտահանվող բարիքների նկատմամբ:

Տուրքի բովանդակությունը: Տուրքերը պետական տարբեր ծառայությունների դիմաց տրվող վճարներն են: Դրանք գանձվում են նոտարական գործողությունների, անձնագրի տրման և գրանցման, ամուսնության, ամուսնալուծության, ծննդյան վկայական, անուն ազգանուն կամ հայրանունը փոխելու հետ կապված տարբեր փաստաթղթերի տրման դեպքում և այլն:

Պետական բյուջեի ծախսերի ուղղությունները: Պետական բյուջեի ծախսերն են:

1.Պետական ապարատի ծախսերը: Այն ներառում է օրենսդիր, գործադիր և դատական մարմինների ամբողջ համակարգը:

2. Պաշտպանության ծախսերը:

3. Սոցիալական ծախսերը: Այն ներառում է կրթության, գիտության, առողջապահության, սոցիալապես անապահով խավերի ապահովության նպատակով կատարվող ծախսերը:

4.Տնտեսության զարգացման ծախսեր: Օրինակ պետությունը իր հաշվին ֆինանսավորում է տրասպորտի, հաղորդակցության կամ գիտության զարգացմանը նպաստող ծրագրեր:

5.Այլ ծախսեր պահուստային (ֆոնդերի ձևավորում և այլն) :

ԲՅՈՒՋԵԻ ՊԱԿԱՍՈՒՐԴԸ՝ ԴԻՖԻՑԻՏԸ; Եթե բյուջեի ծախսերը գերազանցում են եկամուտները, ապա առաջանում է պակասուրդ: Իսկ եթե բյուջեի եկամուտները գերազանցում են ծախսերը, ապա առաջանում է հավելուրդ: Եթե բյուջեի եկամտային մասը չի ապահովվում, ապա բյուջեի պակասուրդը նվազեցնելու համար պետությունը դիմում է մի շարք քայլերի, օրինակ կրճատում է բյուջեից կատարվող ծախսերը: Սա ծայրահեղ դեպքում է կատարվում: Բյուջեի պակասուրդի ֆինանսավորման իրակնա ուղին տնտեսության զարգացումն է և այդ հիմքի վրա հասարակության բոլոր անդամների եկամուտների մեծացումը, որի հետևանքով մեծանոմ է գանձվող հարկերը՝ հետևապես մեծանում է պետական բյուջեր եկամտի չափերը: Եթե դա շոշաձելի արդյունք չի տալիս ապա պետությունը այլ քալեր է ձեռնակում: Առաջինը փողի էմիսինա է (թողարկում): Դրա հետևանքով մեծանում է շրջանառվող փողի քանակությունը, ինչը կարեղ է հանգեցնել ապրանքների գների բարձրացման և դրամական միավորի գնողունակության նվազման: Դա բացասաբար է անրադառնում բնակչության կենսամակարդակի վրա: Հետևաբար այս մեթոդը անընդունելի է ահմարվում:

Երկրոդ եղանակը դա պարտատոմսերի թողարկումն է: Այս ճանապարհով պետությունը պարտք է վերցնում քաղաքացիներից, ձոռնարկություններից, այլ երկրներից՝ հետագայում որոշակի տոկոսադրույքով վերադարձնելու պայմանով:

Պետական Պարտք: Պետական Պարտքը տվյալ երկրի տնտեսվարող սուբյեկտներին և արտասահմանյան երկրներին կամ կազմակերպություններին ունեցած պարտքն է: Պարտքը լինում է ներքին (օրինակ պետական պարտատոմսերի թողարկում) և արտաքին (Համաշխարհային բանկ, Միջազգային արտայժույթի ֆոնդ և այլն):

ՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՏՆՏԵՍԱԿԱՆ ԴԵՐԱԿԱՏԱՐՈՒԹՅՈՒՆԸ-ՆԱԽԱԳԻԾ

Հասարակության զարգացմանը զուգընթաց պետության կողմից իրականացվող գործառույթների շրջանակն ավելի է ընդլայնվել և այսօր, բացի նվազագույն գործառույթներից (պաշտպանություն, օրինականության ապահովում, սեփականության իրավունքի պաշտպանություն, մակրոտնտեսական կառավարում, առողջապահություն), պետությունն իր վրա է վերցրել եաև շրջակա միջավայրի պահպանության, հակամենաշնորհային քաղաքականության, սպառողների իրավունքների պաշտպանության, գործազրկության մակարդակի նվազեցման և ապահովագրման ու բազմաթիվ այլ խնդիրների լուծման պատասխանատվությունը: Այդ պատճառով էլ պետության ներուժի և նրա դերի միջև ճիշտ համամասնության որոշումը կենսականորեն անհրաժեշտ է պետության գործառույթների իրականացման արդյունավետությունը բարձրացնելու համար:

Այստեղ հատկապես պետք է ընդգծել, որ զարգացմանը զուգահեռ մեծանում է տնտեսության և նրա կարգավորման կարևորությունը, քանի որ յուրաքանչյուր երկրի տնտեսական համակարգը նյութական և ոչ նյութական բարիքներ արտադրողների ու սպառողների միջև հատուկ կարգավորվող մեխանիզմ է: Ըստ որում, տնտեսական համակարգը, լինելով հասարակության զարգացման վճռորոշ գործոնը, օրեցօր ընդլայնվում է, քանի որ մեծանում եե թողարկվող արտադրանքի անվանացանկը, տեսականին, աշխատանքի բաժանման ու մասնագիտացման հետևանքով անընդհատ ճյուղավորվում եե արտադրողների տնտեսական կապերը և սպառողների հետ հարաբերությունները: Այդ ամենի հետևանքով տնտեսությունը դառնում է չափազանց դինամիկ: Այս տեսանկյունից էլ տնտեսության կառավարման հիմնախնդիրն արտադրության մասնակիցների գործողությունների կորդինացումն է: Ցանկացած երկիր տնտեսական ծաղկման համար պարտական է արտադրողների ջանքերի համաձայնեցված գործողություններին, այն դեպքում, երբ ճգնաժամը նրանց միջև եղած հակասությունների (չհամաձայնեցված գործողությունների) հետևանք է:

Որպես պետությանը վերապահված բացառիկ գործառույթ կարելի է նշել այնպիսի զուտ հանրային բնույթի բարիքների ապահովումը, ինչպիսին են անվտանգությունը, կարգուկանոնը, իրավապահպանումը: Կան նաև այնպիսի հանրային բարիքներ, որոնք կարող են տրամադրվել և պետական, և մասնավոր ընկերությունների կողմից, օրինակ ապահովագրություն (այդ թվում նաև կենսաթոշակային), կրթություն, գիտություն, առողջապահություն, կապի և տրանսպորտային ծառայություններ, ինչպես նաև բանկային գործունեություն (ընդ որում, չի բացառվում նաև մասնավոր կենտրոնական բանկի գոյությունը): Կան նաև պետական միջամտության համար անթույլատրելի ոլորտներ, ինչպիսիք են, ասենք, զանգվածային լրատվամիջոցները (խոսքն ամբողջությամբ ԶԼՄ-ին տիրապետելու մասին է), շահույթ ստանալու նպատակ հետապնդող ձեռնարկատիրական գործունեությունը և այլն:

Կարելի է միանշանակ ասել, որ պետության գործառույթների դասակարգման որևէ վերջնական և համընդհանուր (ունիվերսալ) տարբերակ գոյություն չունի: Տարբեր ժամանակաշրջաններում և տարբեր պետություններում հասարակական կյանքում ընդհանրապես և տնտեսական կյանքում մասնավորապես, պետության դերին ներկայացվող պահանջները փոփոխվում են կապված հասարակական-քաղաքական, սոցիալ-տնտեսական և բազմաթիվ այլ իրողությունների հետ: Սակայն մի բան հստակ է. այդ գործառույթները ժամանակի ընթացքում ունեցել են անընդհատ ընդլայնման միտում:

Պետության կարգավորիչ դերի պահանջ գոյություն ունի մեր կյանքի գրեթե բոլոր բնագավառներում, սակայն ասվածը պետք է դրսևորվի պետության գործառույթի իրականացման ժամանակ’ շուկայական մրցակցության ու բազմակացութաձև սեփականության պայմաններում, որտեղ ոչ պետական սեփականությունը թողարկվող արտադրանքի (մատուցվող ծառայությունների) ծավալում գերակշիռ բաժին ունի: Այդ կապակցությամբ մեծանում է պետական ձեռնարկատիրության (այդ թվում’ խոշոր կորպորատիվ կառուցվածքներում և բաժնետոմսերի պետական փաթեթների կառավարմանը պետության մասնակցության տարբեր ձևերի) արդյունավետության բարձրացման խնդրի լուծումը և սեփականության ձևերի փոփոխության վրա նրա ներգործությունը:

Տնտեսության զարգացման համար կարևոր է ճիշտ իրագործել պետության կողմից հաստատված կանոնները, քանի որ նույնիսկ դրանց մի մասի ոչ ճիշտ իրագործումը հանգեցնում է տնտեսական ու սոցիալական ճգնաժամերի: Հետևապես, պետության դերը հասարակության տնտեսական ու սոցիալական զարգացման գործում առանձնահատուկ է. պետությունը ոչ միայն պետք է հաստատի ու հետևի ամրագրված կանոնների իրագործմանը, այլև ինքը ենթարկվի դրանց:

Ժամանակակից աշխարհում պետության դերի վերիմաստավորումը ենթադրում է արդեն գոյություն ունեցող կամ նոր այլընտրանքային կառավարման գործիքակազմերի կիրառություն, որոնք կարող են բարձրացնել նրա գործունեության արդյունավետությունը: Այսօր տնտեսությունների մեծ մասում պետական կարգավորման դերն առավել ընդլայնված և համեմատաբար բարդ է, քան նախկին ժամանակահատվածներում, քանի որ պետական կարգավորման դաշտում ներգրավված են այնպիսի ոլորտներ, ինչպիսիք են շրջակա միջավայրի պահպանությունը, մենաշնորհների կարգավորումը, առողջապահությունը, սոցիալական ապահովությունը, կրթությունը այլն: Իհարկե, այս ամենն առաջացնում է պետական ծախսերի մեծացման անհրաժեշտություն, որը բերում է պետության վերաբաշխման գործառույթի մեծացման, կամ որ նույնն է ՀՆԱ-ում պետական ծախսերի մակարդակի ավելացման: Հաշվի առնելով նշված օբյեկտիվ պատճառները, այնուամենայնիվ, պետությունները չպետք է գնան ծախսերի անընդհատ մեծացման ճանապարհով, այլ պետք է հեարավորինս շատ ոլորտներ հանձնեն մասնավոր ընկերությունների տնօրինմանը: Պետությունը պետք է անի միայն այն, ինչը քաղաքացիներն իրենք չեն կարող անել լավագույն ձևով: Դրանով հասարակությունը ձեռք կբերի ընտրության ավելի մեծ հնարավորություն, հետևաբար’ նաև ազատություն: Իսկ ազատությունը ոչ միայն հասարակության զարգացման գլխավոր նպատակն է, այլ նաև դրա կարևորագույն նախապայմաններից մեկը:

Այսինքն, հասարակական արտադրության առավելագույն արդյունավետության կարելի է հասնել՝ յուրաքանչյուր անհատի անսահմանափակ տնտեսական ազատություն տալով։ Պետությունը միայն պետք է ընդունի օրենքներ և վերահսկի դրանց կատարումը, իսկ շուկայական ուժերը կարող են արդյունավետ աշխատեցնել տնտեսությունը՝ դուրս բերելով այն ցանկացած ճգնաժամից։

օգ. նյութեր

https://cyberleninka.ru/article/n/ROL-GOSUD%D0%90RSTV%D0%90-V-EHKONOMICHESKOJ-SISTEME-64

https://www.academia.edu

• Գրավոր ներկայացրե′ք իրենից ինչ է պահանջարկը:Որն է Պահանջարկի օրենքը:
• Նշեք պահանջարկի փոփոխության ոչ գնային գործոններ:
• Փորձեք վերլուծե′լ և ներկայացնե′լ թե համաճարակների,և այլ ոչ կայուն իրավիճակների պայմաններում ինչ ապրանքներ են շուկայում ձևավորում մեծ պահանջարկ և որ ապրանքներն են դադարում պահանջարկված լինելուց:

Պահանջարկ, ապրանքների ու ծառայությունների այն քանակն է, որը գնորդները ցանկանում են գնել տվյալ պահին, տվյալ գնով։ Պահանջարկի չափերը որոշվում են գնորդների վճարունակ հնարավորություններով, այսինքն՝ դրամական միջոցների այն գումարով, որով պետք է ապրանքներ գնվեն։ Տարբերում են բնակչության կամ անձնական (անհատական) և արտադրողների կամ արտադրական (արտադրողական)։ Պահանջարկի առաջին օբյեկտ են ժողովրդական սպառման ապրանքներն ու անձնական սպառման համար օգտագործվող ծառայությունները, երկրորդի՝ արտադրողական սպառման պրոցեսում կիրառվող արտադրության միջոցները։ Պահանջարկի մեծությունը պայմանավորված է գնով։ Այդ մեծության վրա ազդում են գնային և ոչ գնային գործոններ։ Պահանջարկը հասարակության ամբողջ պահանջմունքը չէ, այլ միայն բավարարման ենթակա, դրամական միջոցներով ապահովված ապրանքային զանգվածի պահանջմունքը։

• 

Պահանջարկի օրենք

Պահանջարկի մեծության հիմնական հատկությունն այն է, որ այլ հավասար պայմաններում տվյալ ապրանքի գնի իջեցումը մեծացնում է պահանջարկը և հակառակը․ գնի և պահանջարկի միջև գործում է հակադարձ կամ բացասական կապ, որն էլ իրենից ներկայացնում է պահանջարկի օրենքը։ Օրենքի հիմքում ընկած է՝

• Մարդիկ իրենց սովոր արդյունքից շատ գնում են միայն ապրանքի էժան լինելու դեպքում։ Բարձր գինը թուլացնում, իսկ ցածր գինն ուժեղացնում է գնում կատարելու գնորդի ցանկությունը․ գինը գնորդի համար խոչընդոտ է, որը խանգարում է նրան գնում կատարել։ Ինչքան մեծ է խոչընդոտը, այնքան քիչ ապրանք են գնում և հակառակը։
• Տվյալ արդյունքի հաջորդական միավորները բերում են ավելի պակաս բավարարվածություն․ սպառողներն արդյունքի լրացուցիչ քանակություններ կգնեն այն դեպքում, երբ դրանց գինն իջնի։
• Գործում է եկամտի էֆեկտը։ Եկամտի կրճատումը տանում է ծախսերի կրճատման։ Փողի նախկին գումարով կարելի է գնել տվյալ արդյունքի ավելի մեծ քանակություն, առանց այլընտրանքային ապրանքներից հրաժարվելու։ Մի ապրանքի գնի իջեցման շնորհիվ խնայված գումարով հնարավորություն է առաջանում ավելացնել մյուս ապրանքների պահանջարկը։
• Պահանջարկի օրենքն ունի նաև փոխարինման էֆեկտ, այն ենթադրում է, որ ավելի ցածր գնի դեպքում խթանվում է մարդկանց ավելի էժան ապրանքներ գնելու ցանկությունը՝ նմանատիպ այն ապրանքների փոխարեն, որոնք այդ ժամանակ համեմատաբար թանկ են։

պահանջարկի փոփոխության ոչ գնային գործոններ են.

• 1. Բնակչության եկամուտներ
• 2. Փոխարինող և փոխլրացնող ապրանքների պահանջարկը և գին
• 3 Շուկայի չափեր
• 4 Գնորդների թիվ
• 5 Գնորդների ճաշակ, նախասիրություններ և ազգային առանձնահատկություններ
• 6 Սպասումներ
• 7 Գովազդ

հղում https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%B0%D5%A1%D5%B6%D5%BB%D5%A1%D6%80%D5%AF

Սովորաբար ոչ կայուն և անկախատեսելի իրավիճակներում սպառողները հիմնականում գնում են առաջին անհրաժեշտության պարագաներ, առանց որի չեն կարող գոյատևել: Դրանք են սնունդը , խմելու ջուրը , հիգիենայի պարագաները և այլն:  Առաջնահերթ բարիքների պահանջարկը կարող է կտրուկ բարձրանալ, քանի որ սպառողներն դրանք սկսում են գնել ավելի մեծ քանակությամբ քան երբեմն կարող են սպառել: Հետևաբար պահանջարկի հետ զուգահեռ , կարող են բարձրանալ տվյալ ապրանքների գները:

Օրինակ , Հայաստանում կորոնավիրուսի հետ կապված, մարդիկ սկսեցին գնել մեծ քանակությամբ բժշկակն դիմակներ, որը բերեց դրա պահանջարկի ավելացման և գնի բարձացման: Եթե 1 դիմակը արժեր 30 դրամ, այժմ հնարավոր է ձեռք բերել հատը 300դրամով: Նույնը կարող եմ ասել բժշկական սպիրտի և ախտահանող միջողների մասին:

Բարոյագիտությունը կամ էթիկան գիտություն է բարոյականության մասին։ Անձի բարոյական աշխարհում ներառված են բարությունը, ճշմարտասիրությունը, գեղեցիկի հանդեպ ձգտումը, պարտքի զգացումը, պատասխանատվությունը, իդեալները, խիղճը, արդարությունը, ազատությունը, ընկերությունը, սերը:

Էթիկան փիլիսոփայական ուսմունք է բարոյականության էության, նրա կառուցվածքի, զարգացման, գործառնությունների, օրենքների և հասարակության մեջ նրա ունեցած դերի մասին: Կարելի է ասել, որ էթիկան անձի բարոյական վարքի չափորոշիչ համակարգն է: Էթիկա տերմինը երբեմն օգտագործվում է նաև որոշակի սոցիալական խմբի բարոյական և բարոյագիտական նորմերի համակարգի նշանակման համար:

Էթիկայի արժեքներն են մարդկային գլխավոր արժեքները, դրանցից են կյանքի, գիտակցության, գործունեության, տառապանքի, ուժի, կամքի ազատության, կանխատեսման, նպատակաուղղվածության արժեքները: Սիրո և Առաքինության արժեքները, որոնցից են կյանքի, գիտակցության, գործունեության, տառապանքի, ուժի, կամքի ազատության, կանխատեսման, նպատակաուղղվածության արժեքը:

Էթիկան կամ բարոյագիտությունը փիլիսոփայության բաժին է, որը զբաղվում է վարքագծի ճիշտ և սխալ հասկացությունների համակարգմամբ, պաշտպանությամբ և ներկայացմամբ ։Էթիկա տերմինը առաջացել է հին հունարեն ἠθικός (էթիկոս), ἦθος (էթոս) բառից, որը նշանակում է սովորություն։

Էթիկայի հիմնական խնդիրները

• Բարու և չարի չափանիշների հիմնախնդիրը
• Կյանքի իմաստի և մարդու նշանակության խնդիրը
• Արդարության հիմնախնդիրը
• Պատշաճության հիմնախնդիրը

Էթիկական արժեքների դասակարգումը

• Մարդկային գլխավոր արժեքները, որոնք ավելի կամ պակաս չափով մտնում են բոլոր հնացած էթիկական արժեքների մեջ (կյանքի, գիտակցության, գործունեության, տառապանքի, ուժի, կամքի ազատության, կանխատեսման, նպատակաուղղվածության արժեքը),
• Առաքինությունները (արդարություն, իմաստություն, քաջություն, ինքնատիրապետում, սերը մերձավորի նկատմամբ, ճշմարտացիություն և անկեղծություն, հավատարմություն և նվիրվածություն, բարություն և կարեկցանք, վստահություն և հավատ, համեստություն և հնազանդություն, ուրիշների նկատմամբ վերաբերմունքի արժեքը),
• Ավելի մասնավոր էթիկական արժեքները (սերը ամենահեռավորի նկատմամբ, սեփական հոգևոր հարստությունը ուրիշներին նվիրելու կարողությունը, անհատականության արժեքը, դեպի ուրիշի անհատականության իդեալական արժեքն ուղղված սերը):

Իմ կարճատև կյանքի ընթացքում արդեն հասցրել եմ շատ անգամներ մտածել ազատության մասին ու իմ պատկերացումների մասին բարձրաձայնել: Ներկա օրերում ազատությունը բոլորին մտահոգող հարց, միևնույն ժամանակ՝ շատերին գործողությունների մեծ ազատություն տվող «պատրվակ» է: Նոր հազարամյակի ու նոր դարի հետ ծնված, շատերը ազատության նոր պատկերացումներ «ստեղծեցին», որոնցով փորձում են արդարացնել ամենաթողություն պահանջող իրենց վարքագիծը: Ազատությունն ինձ համար կյանքից էլ թանկ է։ Ազատությունը մարդու համար պարզապես անհրաժեշտություն է։ Եթե ապրում ես անազատության մեջ, ապա ապրելդ պարզապես իմաստ չունի։ Ինչպես կնդանիներին է սխալ պահել անազատության մեջ, քանի որ նրանց տեղը բնությունն է, այնպես էլ մարդուն չպետք է զրկել իր ազատությունից։ Յուրաքանչյուր մարդ պետք է ազատ լինի ոչ միայն ֆիզիկապես, այլև հոգով և մտքով։

Էթիկան կամ բարոյագիտությունը փիլիսոփայության բաժին է, որը զբաղվում է վարքագծի ճիշտ և սխալ հասկացությունների համակարգմամբ, պաշտպանությամբ և ներկայացմամբ ։Էթիկա տերմինը առաջացել է հին հունարեն ἠθικός (էթիկոս), ἦθος (էթոս) բառից, որը նշանակում է սովորություն։

Էթիկայի հիմնական խնդիրները

• Բարու և չարի չափանիշների հիմնախնդիրը
• Կյանքի իմաստի և մարդու նշանակության խնդիրը
• Արդարության հիմնախնդիրը
• Պատշաճության հիմնախնդիրը

Էթիկական արժեքների դասակարգումը

• Մարդկային գլխավոր արժեքները, որոնք ավելի կամ պակաս չափով մտնում են բոլոր հնացած էթիկական արժեքների մեջ (կյանքի, գիտակցության, գործունեության, տառապանքի, ուժի, կամքի ազատության, կանխատեսման, նպատակաուղղվածության արժեքը),
• Առաքինությունները (արդարություն, իմաստություն, քաջություն, ինքնատիրապետում, սերը մերձավորի նկատմամբ, ճշմարտացիություն և անկեղծություն, հավատարմություն և նվիրվածություն, բարություն և կարեկցանք, վստահություն և հավատ, համեստություն և հնազանդություն, ուրիշների նկատմամբ վերաբերմունքի արժեքը),
• Ավելի մասնավոր էթիկական արժեքները (սերը ամենահեռավորի նկատմամբ, սեփական հոգևոր հարստությունը ուրիշներին նվիրելու կարողությունը, անհատականության արժեքը, դեպի ուրիշի անհատականության իդեալական արժեքն ուղղված սերը):

Մեզ շրջապատող ամեն բան գեղեցիկ է․․․

Գեղեցիկը դա կատեգորիա, որը բնութագրում է իրականության մեջ և արվեստում դրսևորվող գեղագիտական բարձրագույն արժեքը։ Գեղեցիկի պրոբլեմի տարբեր մեկնաբանումները միշտ եղել են գաղափարա-փիլիսոփայական և բուն գեղագիտական շահերի, նախասիրությունների բախման առարկա։ Բացահայտելով գեղեցիկի բնույթն ու աղբյուրները՝ իդեալիստական գեղագիտությունը այն վերագրում է զուտ անհատի գիտակցությանը ,կամ վերացական ոգուն, գաղափարին ։ Նախամարքսյան մատերիալիստները մեծ մասամբ գեղեցիկը բացատրել են բնական օրինաչափություններով՝ ռիթմով,համաչափությամբ ևն, ձգտել են ապացուցել գեղեցիկի օբյեկտիվությունը՝ այն համարելով նյութական աշխարհի հատկություն։